بسته به نژاد وفصل شروع تولید تخم مرغ در طیور تخمگذار از ۱۸-۲۲ هفتگی آغاز می گردد وسیکل تخمگذاری ۱۲ ماه طول می کشد ۶-۸ هفته بعداز شروع تولید گله به پیک ۹۰ درصدی می رسد تولید گله بعد از ۱۲ ماه به ۶۵ درصد خواهد رسید در طول تغییرات مرحله تولید و کاهش تدریجی تغییراتی دروزن تخم مرغ نیر حاصل میگردد هرآنچه که بتواند برتولیدگله تاثیربگذارد بایستی موردبررسی قرار گیرد مطالعه سابقه گله نیز در این امر مهم است مصرف غذا کیفیت وکمیت مصرف آب شدت و مدت روشنایی ، آلودگی های انگلی ، بیماری ها ، مدیریت و فاکتورهای محیطی ، همگی بر تولید یک گله موثر می باشند .

الف – دلایل غیر عفونی موثر در تولید

۱- سن مرغ :

طیور می توانند سال ها زنده مانده و به تولید خود ادامه دهند به طور کلی بعد از ۲ یا ۳ سال بسیاری از مرغ ها به طور معنی داری تولیدخود را کاهش می دهند و این کاهش از پرنده ای که به پرنده دیگر متفاوت خواهد بود پس از گذارندن یک دوره تولک و استراحت مرغ های خوب می توانند ۵۰ تا ۶۰ هفته به تولیدخودادامه دهند مرغ هایی که تولید کمتری دارند و نیز سن آنها بیشتر باشد برای تولید و تولک مناسب نمی باشند .

۲- تغذیه نامناسب :

مرغ ها برای تولید مطلوب به یک جیره بالانس شده و کامل نیاز دارند زیرا که تغذیه ناکافی سبب افت تولید می شود که این حساسیت در خصوص انرژی ، پروتئین و کلسیم بیشتر است بدین سبب تامین دائمی نیازهای مرغان تخمگذار ضروری است استفاده از دانه کامل ، ضایعات و … به تنهایی باعث عدم تعادل جیره خواهند شد .بالانس نبودن جیره و تغذیه آن در مدت طولانی سبب پرولاپس مجرای عبور تخم می شود بروز پرولاپس در پرندگان چاق و نیز به هنگام تولیدتخم مرغهای خیلی بزرگ بیشتر است پرولاپس سبب آسیب دائمی مرغ شده و در بسیاری از مواقع کشنده می باشد.

۳- کمبود یا نقص مواد مغذی

۱-۳ – نمک :

حیوانات به طور ذاتی تمایل به مصرف نمک دارند و تغذیه جیره ای که از نظر نمک کمبود داشته باشد منجر به پرخوری ، نوک زدن به پر و در نتیجه کاهش تولید تخم مرغ می شود. به اکثر غذاهای طیورنمک اضافه می شود ید به ندرت به جیره مرغ ها اضافه می شودبا این وجود نمک های یددار به طور عادی برای مرغان استفاده می شود نمک های حاوی کبات درخوک و نشخوارکنندگان استفاده شده و در طیور می توان بدون مشکل آنها را استفاده کرد رنگ این نمک آبی می باشد . نگهداری حجم مایعات ، بدن ، ph خون و حفظ فشاراسمزی ازنقش های سدیم است مصرف مداوم ولی کم نمک می تواند بر روی کاهش اشتها موثر باشد کمبود سدیم بر روی استفاده از پروتئین ، انرژی جیره وعملکرد تولیدمثلی موثر است کلر نیز ازعناصر ضروری است کلرید هیدروژن از معده حقیقی طیورترشح شده ودرهضم غذا ذخیل می باشد کمبود در طیور عوارض عصبی داشته و به سر وصدای ناگهانی حساسیت بیشتری دارند .

۲-۳- کلسیم :

پوسته تخم مرغ ازکربنات کلسیم تشکیل شده است در مرحله رشد احتیاج پوستها به کلسیم نسبتا کم بوده که با شروع تولید بایستی به حداقل ۴ برابر میزان کلسیم افزایش یابد کلسیم ناکافی سبب کاهش تولیدوکم شدن کیفیت پوسته تخم مرغ می شود کلسیم درمدولای استخوان نگهداری می شود باکاهش ذخایر کلسیم ، شکنندگی استخوان ها بیشتر می گردد که حتی درموارد حاد مرغ توانایی ایستادن و راه رفتن را از دست می دهد این مساله درمرغان تخمگذاری که درقفس نگهداری می شوند بیشتر است سندرم خستگی قفس درمرغانی که روی بستر پرورش می یابند مشاهده نمی شود کلسیم را می توان از سنگ اهک یا پوسته صدف تامین نمود اندازه ذرات بر روی قابلیت استفاده از کلسیم موثر است زیراهرچه ذرات بزرگتر باشدمدت بیشتری در دستگاه گوارش باقی ماند و ازاد شدن آنها اهسته تر است این مساله سبب می شود که در طول تاریکی شب که پرندگان غذایی مصرف نمی کنند سبب پیوستگی و یکنواختی پوسته شود پیشنهاد می شود که به صورت دوره ای از سنگ اهک دولومیت در صنعت خوراک استفاده شود این منبع حاوی حداقل ۱۰ درصدمنگنز بوده وبرای جذب در روده با کلسیم رقابت می کند در نتیجه سبب کمبود کلسیم می شود از این سنگ اهک در صنعت فولاد نبایداستفاده گردد بالابودن میزان کلسیم سبب برهم زدن نسبت کلسیم به فسفر شده و به دنبال آن تلفات افزایش می یابد .

۳-۳ – ویتامین d :

برای جذب طبیعی کلسیم به آن نیاز می باشد و در صورت ناکافی بودن ویتامین ، کمبود کلسیم ظاهر می شود و سبب کاهش تولید تخم مرغ می شود ویتامین d به دو شکل d2 و d3 بود که توانایی جذب و فعالیت هردو در حیوانات یکسان است ولی در طیور فرم d3 فعالتر و کارایی بهتری دارد .

۴-۳-پروتئین

مصرف پروتئین در واقع برای تامین اسیدهای امینه است ۲۲ اسید آمینه وجود دارد که طیور قادر به ساختن برخی از آنها نمی باشند اسیدهای امینه ضروری بایستی برای طیور تامین شوند که میزان آن بسته به مرحله تولید ، پرورش ، سن ، تیپ ، نژآد و سویه فرق می کند دراغلب جیره های مرغان تخمگذار کمبود متیونین وجود دارد به هنگام شروع تولید نیاز به پروتئین ، ویتامین و موادمعدنی افزایش می یابد در صورت کمبود پروتئین یاعدم تامین اسیدهای آمینه تولید و جوجه آوری افت می کند .

۵-۳- چربی :

چربی منبع انرژی و سرشار از اسید لینولئیک است کمبود آن بر روی تولید تخم مرغ تاثیر منفی میگذارد چربی های جیره به عنوان حمل کننده ویتامین های محلول درچربی و جذب کننده ویتامینی ها هستند دراثر کمبود چربی جیره ، جذب ویتامینهای محلول درچربی مختل می شود

۴- مسمومیت ها :

۱-۴ – نمک :

اگر چه پرندگان به سطوح کمی از نمک احتیاج دارند ولی وجود آن ضروری است مقادیر زیادنمک سبب مسمومیت و کاهش تولید تخم مرغ می شود به عبارت دیگر بین سطوح مورد نیاز وسطوح مسمومیت بایستی تعادل برقرار شود بالابودن نمک درجیره سبب مرطوب شدن بستر می گردد سطح سدیم درغذاهایی همانند پودرماهی ، کنجاله گلوتن ذرت ، پودر گوشت ، آب پنیر و کنجاله آفتابگردان بالا می باشد به طوری که در صورت استفاده از غذاهای ذکر شده سطوح نمک جیره باید کاهش یابد .

۲-۴ – فسفر :

فسفر و کلسیم از عناصر اصلی استخوان بوده و نسبت کلسیم به فسفر بر روی جذب هر یک از آنها موثر می باشد که به دنبال ان عدم بالانس این دوعنصر سبب کاهش تولید وکیفیت پوسته و جوجه دراوری میگردد نقش دیگر فسفر درمتابولیسم کربوهیدارتها ، متابولیسم چربی و کمک به تعادل اسید – بازبدن می باشد.

۳-۴-ویتامین d :

بالابودن ویتامین d سبب جذب بیشتر کلسیم شده که ممکن است تولید تخم مرغ را کاهش دهد دراغلب گونه ها تحمل مصرف ویتامین d تا ۱۰ برابرحد مجاز ذکر شده است در حالی که در مدت کوتاه طیور می توانند تا ۱۰۰ برابر حد نیازشان را تحمل کنند با این وجود زیاد بودن ویتامین d3 در جیره هنوز ناشناخته است .

۴-۴ – مایکوتوکسین ها :

قارچ ها با تولید سم بر روی سلامت طیور وکاهش تولیدتخم مرغ اثر می گذارند همچنین بسته به نوع سم تولیدی جذب غذاها را نیزتحت تاثیر قرار می دهد در اثر سموم قارچی ، کمبود کلسیم و ویتامین d3 درمرغان تخمگذار ظاهر شده و نیز دراثر اختلالات هورمونی ف کاهش تولید تخم مرغ ظاهر می شود .سم آفلاتوکسین دردانه های ذرت انبار شده و در مزارع توسط قارچی به نام مایکوتوکسین های دیگری در ذرت وغلات دیگر دیده می شود که از آن جمله می توان به زیر النون اکراتوکسین ۲-t توکسین ، وومی توکسین ، سیترینین اشاره نمود تاکنون بیش از ۳۰۰ نوع مایکوتوکسین شناسایی شده است

۵-۴ – بوتولیسم :

بوتولیسم توسط سموم نروتوکسین ایجاد شده که ان هم به وسیله باکتری کلستریدیوم بوتولینوم تولید می شود در اثر مصرف غذاهای فاسدولاشه ها این حالت رخ می دهد تالاب هاو مانداب ها اغلب دارای آب هایی هستند که مواد معدنی آنها و میزان باکتری و قارچ آنها زیاد وحاوی این توکسین است .

۶-۴- سموم دیگر:

درجه سمیت یک گیاه یا دانه متفاوت بوده ولی در اغلب موارد برتولید جوجه درآوری ، رشد وزنده ماندن تاثیر منفی می گذارد از این گیاهان می توان به موارد زیر اشاره نمود :

۱- گلسنک ها

همچنین آفت کش ها ، علف کش ها ، ضد عفونی کننده ها ، کود ، داروها ، آنتی بیوتیک ها ، روغن و ضد یخ می توانند برای طیور سمی باشند .

ب – آنتی کوکسیدیال

در گله های جوان ، پولت های جایگزین و پرندگان گوشتی از داروهایی استفاده می شود که از شیوع یا بروز کوکسیدیوز جلوگیری می کند از انتی کوکسیدیال ها در مرغان تخمگذار تجاری استفاده نمی شود .

نیاکاربازین داروی ضد وکسیدیوز بوده که باعث افت عملکرد مرغان می شود حتی اگر درجیره مرغان تخمگذار یا مادر در سطح طبیعی استفاده گردد از عوارض دیگر استفاده ازاین داروی ضعیف شدن غشاهای زرده لکه لکه شدن زرده می باشد در تخم مرغهای قهوه ای پوسته کمرنگ شده ودر ۴۸ ساعت بعد از متمایل به سفید می شود حتی سطوح اندک نیکاربازین می تواند هچ رنگ پوسته و لکه لکه شدن زرده را تحت تاثیر قرار دهد موننسین آنتی کوکسیدیال موفقی بوده ولی در صورت پایین بودن پروتئین جیره اثر منفی برروی تولید تخم مرغ خواهند داشت آنتی کوکسیدیال های یونوفره دیگر چنین اثری دارند .

ج- اشتباهات مدیریتی

ج۱-قطع غذا :

قطع غذا به مدت چندین ساعت سبب کاهش تولید تخم مرغ می شود و جود مکمل های مناسب و کافی درجیره ها ضروری است در صورتی که غذا به مدت بیش از ۲ هفته در مزرعه ذخیره شود ممکن است دچار کپک زدگی شود بخصوص انکه رطوبت غذاها بالا باشد در طول ذخیره سازی توان ویتامین های موجود در خوراک کاهش می یابد .

ج۲- قطع آب :

آب یکی از مهمترین مواد مغذی اصلی است که حدود ۷۰ دصد از وزن بدن را تشکیل می دهد عدم دسترسی به آب به مدت چندین ساعت باعث کاهش تولید تخم مرغ می شود مرغها به فقدان اب نسبت به فقدان غذا حساسیت بیشتری نشان می دهد .آب مورد نیاز بسته به درجه حرارت و رطوبت نسبی ترکیب غذا و میزان تولید تخم مرغ متفاوت است مصرف آب به وزن بدن مرغ بستگی دارد ولی گرمای هوا تاثیر بسیار زیادی در مصرف آن دارد .

ج۳- کاهش طول روز :

طیور برای تولید تخم مرغ به حداقل ۱۴ ساعت روشنایی نیاز دارند شدت روشنایی بایستی به میزانی باشد که بتواند از روشنایی طبیعی باعث می شود که با کاهش طول روز در پاییز و زمستان تولید تخم مرغ متوقف و پرریزی آغاز شود مرغانی که تنها از نور طبیعی استفاده میکنند شروع مجدد تولید آنها در فصل بهار خواهد بود .

ج۴- درجه حرارت بالای آشیانه ها :

درجه حرارت بالای محیطی مشکلات زیادی برای تمام طیور ایجاد میکند در استرس شدید گرمایی ، مصرف غذا ، تولید تخم مرغ و اندازه تخم مرغ ، جوجه درآوری تحت تاثیر قرار میگیرد سایه ، تهویه مناسب ، تامین آب سرد کافی به کاهش اثرات نامطلوب استرس گرمایی کمک می کند .

د- انگل خارجی

انگل های خارجی منبع تغذیه شان خارج از بدن میزبان می باشد و به آنها اکتوپارازیت گویند .

د۱- مایت مرغان شمالی

مایت مرغان شمالی ازانگل های خارجی بدن پرندگان است مایت ها به دلیل مکیدن خون طیور سبب سوزش ، خارش و کم خونی شدید پرندگان می شود و به دنبال آن کاهش بازده غذایی ، تولید تخم مرغ وکم شدن مقاومت به بیماری ها مشاهده می شود .

د۲- شپش ها :گونه های متعددی از شپش های جونده در گله های کوچک مشاهده میشود شپش ها از زخم های پوستی ، دلمه ها تغذیه کرده و محل زندگی انها لابلای پرهاست شپش ها به کمک قسمت های دهانی و چنگال های خود در روی پوست حرکت میکنند سوزش و خارش دائمی پرندگان باعث ایجاد رفتار عصبی و غیر عادی شده و پرهای پرندگان ژولیده می گردد درگله هایی که مورد تهاجم قرار گیرند افت تولید تا ۱۰% می رسد اگرچه دربرخی موارد کاهش تولید تا بیش از ۲۰ درصد نیز می رسد .

د۳- کک :

درمرغان خانگی یکی از مشکلات بوده و بایستی ریشه کن شوند جنس های ماده در روی پوست نواحی سر، صورت سکنی گزیده وسبب سوزش ، خارش شدید ودر برخی موارد سبب کوری می شوند .

ه – انگل های داخلی

این دسته ازانگل ها درداخل بدن حیوان زندگی و تغذیه میکنند هجوم انگل ها سبب کاهش بازده غذایی ، رشد ضعیف ، کاهش تولید تخم مرغ و مرگ و میر می شود پرندگان آلوده به بیماری های ویروسی و نیز استرسها بسیار حساس خواهند شد .

ه۱- نماتدها :

نماتدها یاکرمهای گرد درناحیه خاصی از دستگاه گوارش یا روده زندگی می کنند .

ه ۲- کرم کدو (سستودها ) :

دارای رنگ سفید یا مایل به زرد بوده و این کرمهای نواری شکل با قطعات پهن می باشند اندازه آنها از ۱۷/۰ تا ۱۲ اینچ متفاوت می باشند کرمهای کدو خسارت چندانی به روده ها وارد نمی کنند ولی رقیب غذای طیور هستند ستودها غذای خود را هضم نکرده بلکه از غذای هضم شده طیور قبل از جذب آنها استفاده می کنند برخی از داروهای ضد انگلی هردو واریته نماتد و سستودها را نابود می کنند .

و- بیماری ها

و۱- آبله طیور :

یک بیماری ویروس درجوجه ها بوده که با علامت جراحات دلمه مانند ، روی پوست و قسمتهای بدون پر و یا روی حنجره ومجاری دهان یا درمجاری تنفسی ظاهر می شوند آلودگی طیور به ویروس آبله سبب کاهش رشد ، ضعف جوجه ها ، ضریب تبدیل نامطلوب وافت سریع تولید تخم مرغ می شوند ویروس آبله درهر سنی می تواند ظاهر شود ابله به صورت مستقیم یا غیر مستقیم منتقل می شود .

و۲- کوکسیدیوزیس :

کوکسیدیوز یک بیماری پروتوزآیی است که با تورم روده واسهال در طیور مشخص می شود شدت بروز آن از خفیف تا حاد متغیر می باشد سویه های مختلفی از آن وجود دارند که علائم متفاوتی دارندکمخونی ، تلفات شدید ، لاغری ، کاهش مصرف غذا ، اسهال و کاهش تولید تخم مرغ از نشانه های آن است به طور معمول از کوکسیدیواستات ها در جیره جوجه های گوشتی استفاده می شود ولی اخیرا از واکسنهای زنده استفاده می گردد .

و۳- برونشیت عفونی :

برونشیت عفونی یک بیماری تنفسی واگیردار است ویروس عامل برونشیت از نظر مقاوم بودن درحد متوسطی قرار دارد ولی توسط مواد ضد عفونی کننده معمولی درغالب موارد از بین می روند جوجه ها در تمام سنین به این بیماری حساس می باشند . علائم این بیماری به صورت نفس نفس زدن ، عطسه ، سرفه وکاهش تولید تخم مرغ ظاهر می شود برونشیت عفونی جوجه ها متفاوت از برونشیت بلدرچین است این بیماری برروی کیفیت پوسته تخم مرغ تاثیرمنفی می گذارد همچنین نازک شدن پوسته و افزایش تخم مرغهای نافرم به مدت طولانی بعد از بروز بیماری دیده می شود اگر جوجه ای درهفته اول به برونشیت مبتلا گردد هرگز به یک مرغ تخمگذار خوب تبدیل نخواهد شد درمان موثری برای این بیماری وجود ندارد اگرچه طیف وسیعی از آنتی بیوتیک ها به مدت ۳ تا ۵ روز برای کنترل عوارض ثانویه به کار می رود برای پیشگیری ازواکسن ها استفاده می شود واکسن زمانی موثر است که سویه موجود درواکسن باسویه شایع درمنطقه مطابقت داشته باشد امروزه ترکیبی ازواکسن برونشیت با نیوکاسل دریک ویال عرضه می شود

و۴- بیماری نیوکاسل :

این بیماری توسط ویروس ایجاد می شود برمبنای قدرت بیماری زایی به سه دسته لنتوژنیک ، مزوژنیک و لووژنیک تقسیم میشوند لنتوژنیک سویه بدون حدت بوده ولی ولووژنیک سویه بدون حدت بوده ولی ولووژنیک سویه ای است که می تواند بیماری را درحالت فوق حاد ایجاد کند . بیماری نیوکاسل به یکباره و به صورت ناگهانی ظاهر ودر سراسر گله شبوع پیدامیکند درمرغان تخمگذار علائم کلینیکی شامل افسردگی ، از دست دادن اشتها ، کاهش مصرف آب و کاهش تولید تخم مرغ مشاهده می شود به طور که حتی ممکن است تولید به صفر برسد دوره بیماری ۱۴-۱۰ روز بوده ولی مرغان تخمگذار تا ۶-۵ هفته بعد از تولیدکامل برنمی گردند .در اثر واکسیناسیون ، جوجه ها و بوقلمون می توانند علیه بیماری نیوکاسل مصون گردند درمان ۵-۳ روزه آنتی بیوتیک برای جلوگیری ازعفونت های ثانویه میکروبی است .

و۵- آنفلوانزای مرغی :

یک بیماری ویروسی است که بر روی سیستم تنفسی ، گوارش وعصبی طیور اثر میگذارد ویروس های آنفلوانزا می توانند بیماری را به صورت خفیف یا حاد ظاهرسازند در فرم حاد تورم صورت ، سیانوز ، دهیدارته شدن همراه با اختلالات تنفسی دیده می شود همچنین بر روی پاها وتاج سیانوز دیده می شود تلفات از حداقل تا نزدیک ۱۰۰ درصد مشاهده شده است کاهش تولید تخم مرغ به شدت بیماری بستگی دارد .آنفلوانزامرغی درمان مشخصی نداشته و به صورت خودبه خود بهبودی حاصل می شود پرندگانی که ۷ روز بعداز ابتلا کشتار شوند علائم بیماری را نشان نمیدهند در صورتی که گله ای الوده شود قرنطینه به صورت کشوری بایستی اجرا شود حتی پرندگانی که بهبود می یابند درمدفوع خود ۴-۳ هفته بعد ویروس را خارج می کنند تخم مرغهای مرغان تخمگذار از نظر خوارکی بی خطر بوده ولی باید شسته شوند کود طیور قبل از استفاده درزمین های کشاورزی بایستی کمپوست شود .

و۶- آنسفالومیلیت مرغی:

یک بیماری ویروسی است که بر روی پرندگان جوان موثر می باشد در این بیماری لرزش بدن و بخصوص لرزش سر وگردن زیاد بوده و همراه با تلفات بالایی است جوجه هایی که بهبود یابند سپس دچار بیماری آب مروارید می شوند کاهش تولید و جوجه درآوری از علائم دیگر است وقتی که آلودگی در کل گله پیشرفت می کند به ندرت علائم کلینیکی درمرغان تخمگذار ظاهر می شود افت ۲۰-۵ درصدی تولید به مدت ۲ هفته بوده وتداوم چندانی نخواهد داشت ولی درگله های مادر افت قابل توجهی در در صد جوجه درآوری ظاهر می شود درمان موثری برای این بیماری وجودندارد وتمام پولت های تخمگذار و جایگزین بایستی در برابر بیماری ایمن شوند .

و۷- آلودگی با مایکوپلاسماگالی سپتیکوم :

این بیماری با اسامی دیگر همانند mg ، تورم کیسه های هوایی بیماری مزمن تنفسی ، عفونت شناخته می شود دراین بیماری ، سرفه ، عطسه ، خس خس ، ترشحات چشم و بینی کاهش مصرف غذا و تولید تخم مرغ وجود دارد ولی میزان تلفات پایین است در برخی موارد ممکن است علیرغم آلوده شدن گله ، عوارض بیماری ظاهر نشود مگر آنکه محرکی وجود داشته باشد عوامل تحریک شامل استرس ها ، مدیریت ، تغذیه ، تغییرات آب و هوا ، جابجایی و … می باشد . طیف وسیعی از آنتی بیوتیک ها برای درمان استفاده می شود که پس از قطع دارو و درمانی تلفات کاهش می یابد اغلب آنتی بیوتیک ها به همراه دان یا آب به مصرف گله وسیعی استفاده می شود کم بودن یا کوچک بودن گله و تزریق انفرادی به طور چشم گیری درکنترل بیماری موثر است به علت ماندن بقایای دارو در گوشت و تخم مرغ ، از مصرف فرآورده های طیور تا طی شدن دوره عدم مصرف محصول اجتناب شودبرای کاهش اثرات زیان بار بیماری از واکنش های کشته و غیر فعال استفاده می کنند .

و۸-وبای مرغی

مربای مرغی یک بیماری باکتریایی در طیور است این بیماری به صورت ناگهانی ظاهر شده ودرحالت حاد موجب تلفات زیاد می شود بی اشتهایی ، افسردگی ، سیانوز ، خس خس کردن ، ریزش آب از چشم و بینی ، اسهال سفید آبکی و یا موکوسی سبز وکاهش تولیدتخم مرغ از علائم دیگر بیماری است در وبای مزمن مرغی درجوجه ها آبسه وتورم مفاصل وپا دیده می شود همچنین در سینوس های زیرچشم ممکن است چرک پنیری مانند جمع شود گله ها می توانند توسط داروی درمان شوند داروی مورد نظر جهت استفاده در پولت های بیشتر از ۱۴ هفتگی یا در مرغای تخمگذار تجاری مورد تایید نمی باشد سولفات ها و بقایای آن درگوشت وتخم مرغ باقی می مانند استفاده طولانی مدت از این داروها سمی بوده و سبب کاهش تولید در مرغان تخمگذار می شود در این خصوص میتوان از آنتی بیوتیک ها استفاه کرد در حالی که برای توقف یا جلوگیری از بروز بیماری می توان از دز بالا وبه مدت طولانی مدت استفاده کرد درمکان هایی که وبای مرغی به صورت اپیدمی بوده توصیه می شود که از واکسن های کشته یازنده استفاده شود تا زمانی که مشکلی درمزرعه ای ایجاد نشود یا مورد تایید در یک منطقه ای واقع نشود توصیه می شود که واکسیناسیون علیه بیماری وبای مرغی شروع نشود .

۹- کوریزای عفونی :

دراین بیماری تنفسی ، تورم صورت و تاج و ریش مشاهده می شود ترشحات خارج شده از بینی به صورت تیره و چسبناک با بوی بد می باشد و تنفس به سختی صورت گرفته و خس خس مشاهده می شود کاهش مصرف غذا و آب باعث کاهش تولید تخممرغ می شود استفاده از سولفادی متوکسیندردرمان کوریزای عفونی ارجحیت دارد در صورت در دسترس نبودن این دارو میتوان از سولفامتازین ، سولفامرازین یا ارتیرمایسین استفاده نمود واکسن مورد استفاده در زیر پوست در قسمت خلفی گردن تزریق می شود جوجه ها در ۴ مرحله واکسینه میشوند که مرحله اول آن در۵ هفتگی و مراحل دیگر در ۱۵ و ۱۹ هفتگی بوده و به طوری که بین تزریقات حداقل ۴ هفته بایستی فاصله باشد واکسن مجدد در ۱۰ ماهگی صورت می گیرد .

۱۰- اثرات زیانبار تنش گرمایی بر کیفیت پوسته تخم مرغ:

در مدت تنش گرمایی مصرف کلسیم به طور مستقیم در نتیجه افت مصرف غذا کاهش می یابد که این مسئله باز جذب استخوانی و درنتیجه هیپر فسفاتمی را تحریک می کند این حالت مانع از تشکیل کربنات کلسیم در غده پوسته ساز مرغهای تخم گذار می شود

تعریف تخم مرغ نطفه دار:

نطفه داری: تخم مرغ نطفه دار ، تخم مرغی است که اسپرم و تخم در ناحیه شیپور با هم ترکیب شده باشند. اگه نطفه داری بالا نباشد بیشتر تخم مرغ هایی که در ماشین جوجه کشی گذاشته می شوند به جوجه تبدیل نخواهد شد و غیر قابل فروش می باشند و بایستی دور ریخته شوند. خروس مورد استفاده باید فعال و به اندازه کافی اسپرم تولید کند. خروس ها باید بطور متناوب مورد استفاده قرار بگیرند تا استراحت کافی داشته باشند. باید اغلب از خروس های (پرنده های نر) جوان و سرحال در گله استفاده شود ( از ۶ تا ۷ ماهگی به بعد قادر به تولید اسپرم هستند).

شرایط مناسب جهت ایجاد تخم مرغ نطفه دار خوب:

پس از سال دوم قدرت باروری خروس ها بتدریج کم میشود و معمولا پس از ۶ تا ۸ ماه که از آنها استفاده شد باید آنها را حذف نمود. البته از خروس هایی که ارزش ژنتیکی خوبی دارند مدت زمان بیشتری استفاده می شود. برای بدست آوردن نطفه داری بالا باید نسبت بین مرغ و خروس مناسب باشد. معمولا” به ازای هر ۱۰ مرغ یک خروس کافی خواهد بود. مهمترین عامل در نطفه داری ، تغذیه می باشد. کمبود بعضی ویتامین ها بخصوص A  و E   و نیز کمبود پروتئین جیره باعث کاهش نطفه داری می گردد. وضع و شرایط آب و هوا در تولید اسپرم دخالت دارد. آب و هوای گرم و یا سرد اسپرم کاهش پیدا می کند و در هوای سرد که گاهی باعث یخ زدن تاج و در نتیجه کاهش تولید اسپرم می گردد مبادرت به قطع تاج می شود. همچنین در هوای بسیار گرم جمع آوری تخم مرغ ها جهت جوجه کشی انجام نمی شود.

1- خصوصیات عمومی بلدرچین

بلدرچین پرنده ای کوچک جثه از راسته ماکیان است. بلدرچین دارای نژادهای مختلف نظیر ژاپنی، باب وایت، طلایی، سفید انگلیسی و نظایر آن است. در طبیعت این پرنده از دانه ها و نیز حشرات و دیگر جنبندگان کوچک تغذیه می کند. برخی از گونه های بلدرچین نظیر بلدرچین ژاپنی و معمولی پرندگانی مهاجرند و توانایی پرواز در مسافت های طولانی را دارند. اندازه بدن این پرنده به 17 تا 20 سانتی متر می رسد و رنگ آن در نژادهای مختلف از سفید تا قهوه ای متغیر است.

بدن بلدرچین حالت توپی و گرد دارد و دارای پاهای ظریف، گردن و دم کوتاه است. جنس نر معمولا دارای وزن کم تر و جثه کوچک تری نسبت به جنس ماده است. وزن جنس نر در نزادهای مختلف بلدرچین از 120 تا 250گرم و وزن جنس ماده از 140 تا 270 گرم متغیر است. به منظور تشخیص جنس نر و ماده در بلدرچین ژاپنی می توان از رنگ پرهای سینه استفاده کرد. پرهای سینه در بلدرچین نر یک دست قهوه ای و بدون هیچ نقطه سیاه یا لکه رنگی است ولی بلدرچین ماده، در بین پرهای سینه دارای لکه های سیاه می باشد. در ضمن، جثه بلدرچین های نر کوچک تر و به لحاظ ظاهری کمی جذاب تر هستند. روش دیگر تشخیضص جنسیت بلدرچین معاینه کلوآک است. بلدرچین نر دارای یک غده در قسمت بالای کلوآک است که در اثر فشار و تحریک کف سفیدی از ان ترشح می شود و این پدیده در پرنده ماده مشاهده نمی شود. سن بلوغ جنسی در بلدرچین بسیار پایین بودهخ و این موضوع پرورش و تکثیر این پرنده را اقتصادی می کند. طول عمر بلدرچین ها در طبیعت حدود 6 سال است و بلدرچین ماده در حدود 42 روزگی شروع به تخم گذاری کرده و در سن 70 روزگی به اوج تولید می رسد. وزن تخم در بلدرچین در نژادهای مختلف حدود 8 تا 16 گرم است.

رنگ تخم در برخی گونه ها سفید اما در اغلب گونه ها ترکیبی از رنگ قهوه ای و کرم رنگ است که وسعت لکه های قهوه ای رنگ بر دیگر رنگ ها برتری دارد.

2- جوجه کشی طبیعی

بلدرچین ماده خیلی سریع به بلوغ جنسی می رسد و در حدود 42 روزگی شروع به تخم گذاری می کند. بلدرچین دارای دوره تولید مثل نسبتا طولانی است و در فصول بهار و تابستان تخم گذاری می کند. بلدرچین های اهلی در تمام فصول سال اقدام به تولید مثل می نمایند. در طبیعت معمولا یک بلدرچین ماده و یک بلدرچین نر یک جفت را تشکیل داده و پس از جفت گیری اقدام به آشیانه سازی می نمایند.

آشیانه بلدرچین ها در طبیعت بر روی زمین ساخته شده و معمولا در بین علف زارها و یا شیار صخره ها تعبیه می شود. بلدرچین ها نزدیک به 70 درصد تخم ها را در ساعت بعد از ظهر می گذارند. بلدرچین ماده بعد از یک دوره تخم گذاری کرچ شده و بر روی تخم ها می خوابد.

تخم ها معمولا پس از 18 روز به جوجه تبدیل می شوند. صفت کرچی در برخی از نژادهای بلدرچین ژاپنی ضعیف است و به ندرت کرچ می شوند. لذا تکثیر این نژادها در طبیعت با سرعت کمتری همراه است. در طبیعت هر بلدرچین ماده می تواند بر روی حدود 10 عدد تخم بخوابد. به شرط مساعد بودن شرایط محیطی در حدود 75 تا 80 درصد تخم ها به جوجه تبدیل می شود. پرنده ماده در دوران جوجه کشی به خوبی از تخم ها مراقبت کرده و آن ها را هرچند ساعت یک بار در جای خود می چرخاند. اولین جوجه بلدرچین ها در روز 18 پوسته تخم را شکسته و از تخم خارج می شوند، در حالی که مابقی ممکن است یک روز بعد از تخم خارج شوند. جوجه های متولد شده بسیار ضعیف بوده و نیاز به مراقبت مادر دارند. وزن جوجه بلدرچین ها هنگام خروج از تخم حدود 6 تا 7 گرم است.

جوجه ها در بدو تولد دارای رنگ قهوه ای با نوارهای زرد هستند. بلدرچین های ماده در ساعات اولیه خروج جوجه ها از تخم وظیفه خشک کردن آن ها را بر عهده داشته و تا چند ساعت جوجه ها را در زیر بال و پر خود می گیرند. مراقبت از جوجه ها معمولا تا 2 یا سه هفته پس از تولد ادامه می یابد.

3- تشکیل گله مولد به منظور جوجه کشی مصنوعی

اولین و مهم ترین گام در جوجه کشی و تکثیر پرندگان اهلی تشکیل گله مولد برای تولید تخم های نطفه دار است. به طور کلی برای تشکیل گله مولد بلدرچین سه روش زیر پیشنهاد می شود:

روش اول: آن است که افراد با خرید تخم های نطفه دار و انتقال آن ها به دستگاه جوجه کشی به صورت شخصی به تولید جوجه یک روزه اقدام نموده و جوجه ها را تا سن بلوغ پرورش دهند. سپس با در نظر گرفتن سلامت جوجه ها و وضعیت ظاهری آن ها و همچنین ایجاد تناسب بین تعداد پرنده ها،  نرها و ماده های مازاد را حذف نموده و گله مولد مورد نیاز خود را تشکیل دهند. هرچند برخی از افراد به دلیل ارزان بودن تخم نطفه دار نسبت به قیمت جوجه یک روزه یا پرنده بالغ، این روش را مقرون به صرفه می دانند، اما خرید تخم نطفه دار برای افراد مبتدی توصیه نمی شود. زیرا فرآیند جوجه کشی و همچنین پرورش جوجه ها تا سن بلوغ نیاز به تجربه و مهارت کافی دلاشته و بسیاری از افراد در این رابطه توفیق چندانی نخواهند داشت. در صورت خرید تخم نطفه دار برای جوجه کشی، باید به اندازه و شکل تخم ها توجه داشت، زیرا جوجه های متولد شده از تخم های سنگین تر، بزرگ تر بوده و از کیفیت مناسب تری برخوردارند. درصد جوجه درآوری تخم های کوچک کم تر بوده و بعد از هچ نیز جوجه های تولید شده از آن ها ضعیف و کوچک هستند.

روش دوم: خرید جوجه های یک روزه ار مراکز جوجه کشی است. در صورت انتخاب این روش، مرحله جوجه کشی تخم های نطفه دار حذف شده و پرورش دهندگان باید جوجه های یک روزه را تا سن بلوغ پرورش داده و در سن بلوغ با حذف پرنده های مازاد گله مولد را تشکیل دهند. هرچند در این روش مشکلات مربوط به جوجه کشی حذف شده است، اما پرورش جوجه بلدرچین ها تا سن بلوغ کار آسانی نیست و نیاز به تجربه کافی دارد.

روش سوم: سومین و شاید مطمئن ترین روش تشکیل گله مولد خرید نیمچه های اماده تخم گذاری از واحدهای پرورشی است. این روش برای افراد مبتدی و برای کسانی که برای اولین بار به تشکیل گله مولد بلدرچین اقدام می کنند، مناسب تر است. هرچند قیمت نیمچه نسبت به جوجه یک روزه و تخم نطفه دار بالاتر است، اما مشکلات و تلفات ناشی از جوجه کشی و یا پرورش جوجه ها در این روش حذف شده و با موفقیت بیشتری همراه است. البته در این روش ممکن است به دلیل تقلب و یا عدم تعهد فروشندگان به رعایت موارد مهم در جوجه کشی و یا دوره پرورش، کیفیت نیمچه های خریداری شده مناسب نباشد. برای حل این مشکل پیشنهاد می شود تا نیمچه ها از مراکز و افرادی خریداری شوند که معتبر باشند. در صورت خرید جوجه یک روزه و یا نیمچه باید تمام پرندگان از نظر شکل ظاهری (شامل اندازه و رنگ) بررسی شوند و پرنده هایی که دارای ناهنجاری هایی در اندام های حرکتی، چشم و یا سایر قسمت ها هستند، حذف شوند. در صورت خرید بلدرچین هایی از یک نژاد مشخص باید به رنگ بدن و مشخصات نژادی آن ها دقت نمود تا گله خریداری شده به طور کامل یک دست باشد.

در انتخاب هریک از روش های سه گانه فوق احتمال انتقال بیماری و آلودگی به مزرعه مقصد وجود دارد. هرچند در صورت خرید تخم نطفه دار و ضدعفونی مناسب تخم ها این احتمال به حداقل می رسد. برای کاهش احتمال انتقال بیماری ها و اطمینان از خرید بلدرچین های سالم توجه به درصد تلفات و نوع بیماری های ثبت شده در گله مبدا ضرورت دارد. در مورد افرادی که دارای گله مولد هستند و می خواهند گله جدید را جایگزین گله قدیمی کنند، بهترین روش آن است که گله جدید از بین جوجه های تولید شده در همان مزرعه انتخاب شوند. به این منظور باید جوجه ها از زمان تولد تا هنگام بلوغ، تحت نظارت قرار گرفته و بهترین پرنده ها برای تشکیل گله مولد انتخاب شوند. در این حالت برای جلوگیری از افزایش ضریب همخونی در گله بهتر است بلدرچین های نر از گله های دیگر خریداری و به پرندگان ماده اضافه شوند. از آن جا که معمولا جوجه های تولید شده در مرحله اول جوجه کشی در هر فصل نسبت به سایرین مقاوم تر و با نشاط تر بوده و تولید تخم آن ها بیشتر است، می توان گله مولد را از بین این گروه از جوجه ها انتخاب کرد.

1-  جمع آوری و نگهداری تخم در گله مولد

نژادهای تخمی اردک معمولا در تمام ایام سال تخم می گذارند و لذا در تمام فصول می توان از تخم ها برای جوجه کشی استفاده کرد، ولی د رنژادهای گوشتی اغلب تخم گذاری در فصل پاییز و زمستان انجام می شود و در اواخر بهار و تابستان اردک ها تولک رفته و تخم گذاری آن ها قطع می شود. لذا در نژادهای گوشتی اردک، جوجه کشی تقریبا در اوایل بهار و پاییز امکان پذیر خواهد بود.

تخم نژادهای گوشتی اردک معمولا کم است و در نتیجه تمام تخم های تولید شده برای جوجه کشی استفاده می شود و کم تر به عنوان خوراکی مصرف می شود. ولی در نژادهای تخمی که تولید تخم زیاد است، می توان تخم ها را از نظر شکل و کیفیت جدا کرد و بهترین آن ها را برای جوجه کشی نگهداری، و بقیه را به عنوان خوراک به مصرف رساند. وزن تخم در نژادهای مختلف اردک معمولا بین 60 تا 80 گرم است. از تخم های زیاد درشت و یا ریز، برای جوجه کشی نباید استفاده نمود. هرچه تخم جوجه تازه تر باشد، کیفیت آن بهتر است. تخم جوجه کشی تازه تر باشد، کیفیت آن بهتر است. تخم جوجه کشی،باید دارای قالب شکل مناسب بوده و تمیز باشد. آمیزش در اردک برای جمع آوری تخم جوجه کشی معمولا به صورت گله ای صورت می گیرد. اغلب این روش سبب هم خونی می شود و خاصیت جوجه داری را کاهش می دهد. در این گونه موارد می توان قبل از این که هم خونی شدید شود، از آمیخته گری با نژادهای دیگر استفاده نمود. با جمع آوری تخم ها درگله مولد پرورش اردک باید روزانه 3 بار انجام شود. این کار باعث افزایش راندمان تولید جوجه و کاهش درصد فساد تخم ها می شود.حداکثر تا 10 روز پس از جمع آوری تخم های نطفه دار از اردک مادر باید آن ها را درون ماشین جوجه کشی قرار داد و در غیر این صورت درصد جوجه دهی بسیار پایین می آید. نحوه نگهداری تخم نطفه دار یکی از مهم ترین مسائل در جوجه کشی صنعتی است، زیرا اگر تخم نطفه دار در شرایط نا مناسب نگهداری شود، احتمال مرگ جنین و یا فساد تخم افزایش می یابد. مهم ترین مواردی که در نگهداری تخم نطفه دار قبل از جوجه کشی باید رعایت شود به قرار زیر است:

·       دمای محیطی: چون دمای محیط معمولا کم تر از دمای داخل مجرای اویداکت است، لذا تخم پس از خارج شدن سرد شده و جنین از تقسیم سلولی باز می ماند، در نتیجه رشد جنین متوقف می شود. جنین می تواند حداکثر تا 10 روز در این حالت باقی بماند.

آزمایشاتی که در این زمینه انجام گرفته است نشان می دهد که بهترین درجه حرارت نگهداری و ذخیره تخم اردک 10 تا 13 درجه سانتی گراد است. دمای بیش از 20 درجه سانتی گراد به هیچ وجه برای ذخیره طولانی تخم نطفه دار مناسب نبوده و باید هرچه سریع تر پس از جمع آوری از لانه آن ها را به سردخانه منتقل نمود.

·       میزان رطوبت: در انبار ذخیره تخم، میزان رطوبت باید بین 75 تا 85 درصد باشد. در چنین شرایطی، میزان رطوبت درون تخم اردک کاسته نشده و جنین در شرایط مطلوب برای مدت نسبتا طولانی زنده می ماند.

·       تهویه: به هنگام تخم اردک باید در محل انبار جریان هوای تازه برقرار باشد. میزان دی اکسید کربن موجود د رداخل انبار نباید بیش از 1/0 درصد یاشد.

·       چرخش تخم ها: اگر مدت ذخیره تخم جوجه کشی کمتر از یک هفته باشد نیازی به گرداندن تخم ها نیست، ولی در صورتی که این مدت بیش از یک هفته باشد باید از روز هشتم هر روز 3 تا 4 بار تخم را گرداند. این عمل باعث می شود تا زرده به پوسته تخم نزدیک نشده و همچنان در مرکز باقی بماند. آزمایشات ثابت نموده است که در صورت عدم چرخش تخم ها در مدت ذخیره، به اندازه 8 تا 12 درصد از میزان جوجه دهی تخم اردک کاسته خواهد شد. سطح برخی از تخم ها در هنگام جمع آوری در مزرعه یا در داخل مراکز پرورش آلوده و کثیف است و باید قبل از قرار گرفتن در دستگاه جوجه کشی تمیز و ضدعفونی شوند. برای ضد عفونی تخم ها می توان از روش های ذیل استفاده نمود.

استفاده از ترکیبات آمونیوم چهار تایی: که با غلظت 200 قسمت در میلیون و به صورت محلول در آب ولرم روی تخم ها اسپری می شود.

استفاده از محلول فرمالین و ترکیبات آمونیوم چهارتایی: این محلول را می توان به صورت اسپری بر روی تخم ها پاشید. برای این منظور می توان محلولی شامل 8/7 میلی لیتر ترکیبات آمونیوم چهارتایی به علاوه 8/7 میلی متر فرمالین 40 درصد را د ریک لیتر آب مخلوط کرد و به کار برد.

استفاده از گاز فرمالدئید: گاز فرمالدئید از ترکیب پرمنگنات و فرمالین تولید می شود. برای به دست آوردن نتیجه بهتر لازم است گازدهی در اولین زمان ممکن انجام شود تا میکرو ارگانیسم ها فرصت نفوذ به داخل تخم ها را نداشته باشند.

برای جوجه کشی حتما باید تخم هایی را انتخاب کرد که دارای شکل مناسب و طبیعی باشند. شکل ظاهری تخم تاثیر مستقیم بر روی جوجه دهی دارد.تخم هایی که از نظر شکل ظاهر کاملا گرد یا بیش از حد معمول کشیده و باریک و یا کنگره ای باشند، برای جوجه کشی مناسب نیستند.

2-  چیدن تخم ها در دستگاه ستر

مدت انکوباسیون در اردک 28 روز است، ولی در بعضی نژادهای اردک مانند نژاد مسکویی مدت جوجه کشی 32 تا 35 روز است. با فرض دوره انکوباسیون 28 روزه در جوجه کشی اردک، تخم ها 25 روز در دستگاه ستر نگهداری می شوند و پس از آن به هچر منتقل می شوند. تخم های اردک باید طوری در ستر چیده شود که قسمت پهن آن ها به طرف بالا باشد و به طور مرتب روزی 6 تا 8 بار حول محور طولی خود گردش یابند. در روزهای اول جوجه کشی درصد رطوبت 65 درصد است و درجه حرارت داخل دستگاه 3/38 درجه سانتی گراد می باشد. از روز پنجم به بعد درجه حرارت ماشین را تا 5/37 درجه پایین می آورند و درصد رطوبت را نیز کم می کنند و به 55 درصد می رسانند. در روزهای آخر جوجه کشی با وجود آن که حرارت ماشین را به 2/37 درجه می رسانند، درصد رطوبت را تا 68 تا 70 درصد افزایش می دهند. باید توجه داشت که هرگاه دمای سطح تخم اردک به 5/38 درجه سانتی گراد برسد، حتما باید روزی دوبار بر روی تخم ها آب سرد بپاشند. در این هنگام می توان درب و پنجره های سالن جوجه کشی را باز نمود، با کولر را قبلا روشن کرد تا هوای اطاق خنک شود و سپس به مدت بیست دقیقه تا نیم ساعت به روش اسپری بر روی تخم ها آب سرد پاشید. معمولا پس از این مدت درجه حرارت سطح تخم به 30 تا 34 درجه سانتی گراد می رسد. در این هنگام درب ماشین جوجه کشی را می بندند و درجه حرارت دستگاه را به مرور و در مدت 40 دقیقه تا 5/37 درجه سانتی گرادمی رسانند. بهتر است این عمل را دوبار د رروز انجام داد. اگر بیشتر از دوبار تکرار شود امکان دارد که بر روی رشد جنین اثر منفی بگذارد. سرد نمودن سطح تخم اردک در دوران جوجه کشی لازم و ضروری است، ولی باید دقت نمود که بیش از 2 تا 3 بار تکرار نشود و بالا بردن درجه حرارت داخل ماشین به ملایمت و به مرور انجام پذیرد، زیرا تغییرات ناگهانی درجه حرارت مطلوب نیست. یکی از مهم ترین مسائل جوجه کشی صنعتی تنظیم و تامین اکسیژن مورد نیاز جنین است. زیرا در تخم پرندگان همه مواد مورد احتیاج جنین به غیر از اکسیژن موجود است. به همین دلیل در تمام دوران جوجه کشی رساندن اکسیژن به جنین و دفع دی اکسید کربن درون ماشین بسیار ضروری است. جنین به کمک منافذ خیلی ریز سطح تخم، اکسیژن محیط را جذب نموده و دی اکسید کربن تولید شده در اثر فعالیت حیاتی را دفع می نماید. در داخل دستگاه جوجه کشی حداقل باید 21 درصد اکسیژن موجود بوده و میزان در اکسید کربن نیز نباید از 1/0 درصد افزایش پیدا کند، تا جنین اردک بتواند رشد طبیعی داشته باشد. هرچه رشد جنین بیشتر می شود، نیاز آن به اکسیژن افزایش می یابد. در نتیجه باید دفعات تهویه سریع تر انجام شود. در هنگامی که تخم ها به هچر انتقال داده شده اند، اهمیت تهویه بیشتر است. در روزهای آخر دوران جنینی باید حتما همزمان با تهویه سریع تر نسبت به پایین آوردن درجه حرارت داخل دستگاه اقدامات لازم صورت پذیرد. در ماشین های بزرگجوجه کشی دارای تنظیم خودکار در سنین مختلف میزان دما، درصد رطوبت و مقدار اکسیژن مورد نیاز هر سن، پیش بینی شده و به کمک ترموستات های موجود تنظیم می گردد. برای اطمینان از رسیدن حرارت، رطوبت و اکسیژن کافی به همه قسمت های ماشین جوجه کشی، باید میزان سرعت و چرخش هوای درون دستگاه تنظیم شود. سرعت هوای داخل دستگاه جوجه کشی نباید از 70 سانتی متر در ثانیه کم تر و از 80 سانتی متر بیشتر باشد. در روزهای اول دوران جنینی سرعت هوا باید به میزان حداقل کاهش یابد تا جنین بتواند به طور مطلوب رشد نماید. پس از یک هفته به آرامی می توان سرعت هوا را زیاد نمود. به طوری که در آخرین روزهای جوجه کشی، سرعت هوا را به 80 سانتی متر در ثانیه می رسانند. در جوجه کشی ،سرعت هوا را به 80 سانتی متر د رثانیه می رسانند. در جوجه کشی صنعتی برای آن که از میزان تبخیر و کم شدن وزن تخم د رطول دوران جنینی آگاه شوند، یک روش ساده و د رعین حال نسبتا دقیق وجود دارد. در این ابتدا، پیش از چیدن تخم، سینی خالی را وزن نموده و بر روی آن یادداشت می نمایند. سپس تخم های را درون آن می چینند و دوباره سینی را با تخم ها وزن م یکنند. پس از حذف وزن سینی خالی از وزن پر، وزن تخم ها به دست می آید که این رقم را بخش بر تعداد تخم های چیده شده درون سینی می کنند و میانگین وزن یک تخم اردک را معلوم می نمایند. این کار را در روزهای هفتم، سیزدهم و بیست و پنجم نیز تکرار می نمایند.

1-   خصوصیات عمومی اردک

اردک پرنده ای از گونههای مرغابی ساناناست که معمولا در آب زندگی می کند. اردک پرنده ای با بدن کشیده و پاهای کوتاه است که وجود این پاهای کوتاه باعث می شود بدن آن نزدیک به زمین قرار گیرد. طول و حجم بال اردک متوسط است و اردک اهلی به همین دلیل نمی تواند به خوبی پرواز کندو گردن اردک کوتاه و قطر گردن متوسط است. حجم منقار در اردک ها نسبت به سایر طیور و به خصوص غاز زیاد تر است و سطح بیشتری را نسبت به سر حیوان اشغال می کند. منقار د رمحل اتصال به سر نازک تر از قسمت آزاد و تقریبا به شکل یک بیلچه است. تمام بدن اردک از پر پوشیده شده و پرها، غشای ضخیمی را بر روی پوست تشکیل می دهند. پر اردک چرب و روغنی است و مانع از رسیدن آب و رطوبت به بدن پرنده می شود. با توجه به تعدد نژادهای مختلف اردک تعداد تخم، وزن پرنده و وزن تخم در نژادهای مختلف اندکی متفاوت است. در جدول ذیل برخی از این مشخصات ذکر شده است.

جدول 1- مشخصات برخی از نژادهای اردک

رنگ پر و بال اردک های نر د رگونه های مختلف معمولا نسبت به نوع ماده متنوع تر و براق تر است. همچنین اندازه جثه نیز د راغلب نژادها د رپرندگان نیز بیش از پرندگان ماده است. با آزمایش مقعد و لمس کردن زیر شکم می توان آلت تناسلی اردک یا غاز را تشخیص داد. همچنین از طریق باز کردن کلوآک یا فشار دادن انگشتان نیز در پرندگان بالغ به راحتی آلت تناسلی را می توان دید. آلت تناسلی پرنده ن ربه صورت یک زائده درکلوآک به خوبی از پرنده ماده قابل تشخیص است. طول عمر اردک ها در برخی از گونه ها به 12 تا 15 سال می رسد. بلوغ جنسی در اردک د ر6 تا 7 ماهگی اتفاق می افتد.

البته سن بلوغ در نژادهای مختلف اندکی متفاوت است. تخم اردک اندکی بزرگ تر از تخم مرغ است و وزن آن در نژادهای مختلف از 60 تا 90 گرم متغیر است. رنگ پوسته در تخم اردک متمایل به رنگ سفید، سبز یا آبی روشن است. طول تخم اردک حدود 5/5 سانتی متر و عرض آن 5/3 سانتی متر و ضخامت پوسته آن حدود 3/0 میلی متر است.

2-  جوجه کشی طبیعی

برخی از نژادهای اردک که دارای قابلیت تخم گذاری بالایی هستند، تولید تخم تقریبا در تمام سال انجام می شود ولید رنژادهای گوشتی اردک تولید تخم کم بوده و تخم گذاری  در فصول پاییز و زمستان انجام می شود. در این نژادها در اواخر بهار و اوایل تابستان اردک ها تولک رفته و تخم گذاری متوقف می شود. بنابراین جوجه کشی طبیعی در اردک های گوشتی تقریبا در اوایل بهار و یا پاییز صورت می گیرد در حالی که در نژادهای تخمی امکان جوجه کشی در اغلب ماه های سال وجود دارد.

اردک ها به محض شروع علایم کرچی درآشیانه خوابیده و مصرف خوراک آن ها کاهش می یابد . کرچی معمولا پس از یک دوره تخم گذاری پیوسته و مستمر بروز می کند و اردک ماده برای تبدیل تخم ها به جوجه بر روی تخم ها می خوابد. حتی اگر اردک ماده با اردک نر همراه نبوده و تخم ها نطفه دار نباشند نیز اردک ماده به صورت غریزی تمایل به خوابیدن بر روی تخم های خود را دارد. آشیانه اردک ها در طبیعت در کنار  آبگیرها و دریاچه ها و معمولا در لابه لای نی ها یا علف زارها ساخته می شود تا جوجه ها پس از تولد به راحتی به آب دسترسی داشته باشند. در این صورت تهیه غذای اردک های بالغ و جوجه اردک ها نیز آسان خواه بود. معمولا تعداد تخم هایی که اردک بر روی آن می خوابد بین 10 تا 15 عدد است. در طبیعت ممکن است یک اردک نر چندین اردک ماده را بارور کند. معمولا 24 ساعت پس از آمیزش، تخم اردک بارور می شود و با یک بار آمیزش به مدت 2 تا 3  هفته تخم های گذاشته شده توسط اردک ماده نطفه دار است.باید توجه داشت که از روز پنجم آمیزش به بعد، به آرامی درصد نطفه داری تخم ها کاهش می یابد. هر اردک ماده با فرارسیدن دوره کرچی به تنهایی وظیفه لانه سازی و نگهداری از تخم ها را بر عهده گرفته و به دلیلاین که تخم اردک نسبت به تغییرات دمایی حساسیت کمتری داشته و حتی لازم است د ربرخی مواقع خنک شود، لذا اردک ماده به دفعات لانه را برای مصرف خوراک و یا شنا کردن ترک م یکند. برخی این موضوع را بدلیل پایین بودن خصوصیات مادری اردک ها دانسته و معتقدند این موضوع باعث کاهش راندمان جوجه کشی طبیعی در اردک می شود.

مدت جوجه کشی در اردک، حدود 28 روز است. اولین جوجه ها از روز 26 از تخم خارج شده و ممکن است آخرین جوجه دو یا سه روز بعد از تخم خارج شود. جوجه اردک ها به محض خروج از تخم در زیر بال و پر ماده خشک شده و از روز دوم می توانند به آب رفته و شنا کنند. اما مراقبت مادر تا چندین هفته ادامه پیدا می کند.

3-  تشکیل گله مولد به منظور جوجه کشی مصنوعی

برای تهیه تخم نطفه دار در جوجه کشی در گله اردک باید به تعداد کافی، اردک نر و ماده پرورش یابد. برای این منظور ، معمولا به ازاء عر 5 تا 6 اردک ماده یک اردک نر در گله رها می کنند. بررسی ها نشان می دهد که این نسبت پرنده نر و ماده بهترین نتیجه را در تولید تخم نطفه دار به همراه خواهد داشت. اردک هایی که برای تهیه تخم جوجه کشی مورد استفاده قرار می گیرند، باید دارای بدن طویل، عمیق و پهن باشند و زود به سن بلوغ برسند. اردک هایی که تخم آن ها کم و خاصیت نطفه داری و جوجه درآوری آن ها ضعیف است، نباید برای جوجه کشی مورد استفاده قرار گیرند.

اگر گله اردک مادر در چراگاه و یا درکنار  استخر و برکه پرورش یابد، درصد جوجه دهی گله افزایش خواهد یافت. محل پرورش اردک ها،میزان حرارت و رطوبت محیط، تراکم پرنده د رواحد سطح، نسبت اردک نر به ماده و نوع تغذیه، تاثیر مستقیم بر باروری و درصد جوجه دهی تخم اردک خواهد داشت. معمولا 10 تا 15 درصد تخم های جوجه کشی بارور نیستند. عواملی که در میزان باروری گله نقش اساسی دارند، عبارتند از:

-        توارث:معمولا تخم اردک های مربوط به لاین ها نژاد یا نژادهای مختلف دارای جوجه دهی یکسان نیستندو تاکنون بیش از 20 ژن کشنده شناسایی شده است که در دوران رشد جنینی باعث نقص یا مرگ جنین می شوند و وضعیت یک گله و ترکیب ژنی آن د راین موارد بسیار موثر است.

-       سن اردک: معمولا تخم های تولید شده از اردک های خیلی جوان یا خیلی پیر دارای درصد باروری پایین تری است.

-       میزان تولید: معمولا درصد نطفه داری تخم اردک هایی که بیشتر تخم می گذارند، نسبت به اردک های کم تولید بالاتر است.

-       روش آمیزش گله: اگر در یک گله اردک مادر آمیزش نزدیک و هم خونی مدنظر باشد، درصد نطفه داری تخم های تولید شده پایین است و بر عکس در حالت آمیخته گری دور درصد باروری گله افزایش می یابد. همچنین نسبت پرنده نر و ماده موجود درگله نیز بر درصد باروری گله موثر است.

-       فصل آمیزش: در فصل پاییز و زمستان و اویل بهار میزان باروری اردک ها بیشتر و برعکس در اواخر بهار و تمام فصل تابستان قدرت باروری آن ها پایین است.

-       نور: اگر مدت روشنایی روز کمتر از 12 ساعت باشد، درصد باروری اردک ها افت می کند. افزایش ساعات روشنایی روز به صورت تدریجی تاثیر مثبت بر میزان باروری گله دارد.

-       جا به جایی اردک نر: برای بالابردن درصد باروری، می توان هر چند وقت یک بار اردک های نر لانه های مختلف را با یکدیگر تعویض نمود. این کار فعالیت جنسی پرنده های نر و ماده را تحریک و تشدید می کند.

-       کیفیت اسپرم: هرچه اسپرم اردک نر از کیفیت بهتری برخوردار باشد و تعداد اسپرماتوزوئیدهای طبیعی و پر تحرک در واحد حجم زیادتر باشد، به همان نسبت درصد باروری گله افزایش می یابد، لذا تغذیه پرنده های نر در این رابطه اثر مهمی دارد.

-       فاصله بین دو آمیزش: معمولا 24 ساعت پس از آمیزش، تخم اردک بارور می شود و با یک بار آمیزش به مدت 15 تا 25 روز تخم های تولید شده، نطفه دار است. ولی از روز پنجم آمیزش به بعد، به آرامی درصد نطفه داری تخم ها کاهش می یابد. به همین دلیل هرچه فاصله بین دو آمیزش کم تر باشد، درصد باروری گله افزایش می یابد.

-       خصوصیات تخم اردک: اندازه، وزن، شکل و کیفیت پوسته، کیفیت زرده و سفیده در میزان جوجه دهی تخم ها موثرند.