مرغ خانگی
ماکيان يا مُرغ خانگی (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) يکی از ماکيان‌سانان است. مرغ خانگی نر خروس ناميده می‌شود.ماکيان پرنده‌ای است از خانوادهٔ قرقاولان (Phasianidae)يا سيخک داران، زيرردهٔ نومرغان، از راستهٔ ماکيان‌سانان (Galliformes).
گفته می‌شود که همه نژادهای ماکيان از چهار نوع وحشی زير پديد آمده‌اند.
- گالوس-گالوس (مثل مرغ جنگلی قرمز)
- گالوس – لافايتی (مثل مرغ جنگلی سيلان)
- گالوس سونراتی (مثل مرغ جنگلی خاکستری)
- گالوس – واريوس (مثل مرغ جنگلی آبی و سبز)
يافته‌های اخير نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ خانگی، بيش از ۱۰,۰۰۰ سال پيش در ويتنام صورت گرفته‌است. تا پيش از اين باور عمومی بر اين بود که اين کار در هند انجام شده‌است.سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ايران پيدا کرد. پس از آن از قلمرو ليديه که توسط ايرانيان فتح شده بود، در قرن پنجم پيش از ميلاد به يونان راه يافت.مرغ از دوران سلسله هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتموس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می‌گذارد، بعنوان خراج از سرزمين مابين صحرای سينا و سوريه، يعنی بابل، به مصر آورده شده‌است. اما در عهد عتيق هيچ نشانه‌ای از مرغ ديده نمی‌شود.
تحقيقات ژنتيک حاکی از آن است که نيای مرغ خانگی، خروس جنگلی قرمز و خاکستری(G.sonnerati) است. گرچه نسلی دورگه‌ای که حاصل اين دو نژاد باشد در اکثر مواقع نازا و عقيم می‌باشد، اما ژن عامل پوست زرد در مرغ در خروس جنگلی قرمز(نزديکترين خويشاوند مرغ) نبوده و به احتمال بسيار زياد اين ژن از گونهٔ خاکستری به ميراث گرفته شده‌است
تعداد
مرغ پرشمارترين و شايع ترين جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعيتی بيش از ۲۴ ميليارد در سال ۲۰۰۳، هيچ پرنده‌ای در جهان به اين شماره نمی‌رسد.
رفتار شناسی
ماکيان همه چيزخوار{(omnivorous→omni(all) + vorous(devoure}است. در محيط آزاد اغلب زمين را برای يافتن دانه‌ها، حشرات و حتی جانوران بزرگتر از قبيل مارمولک و موشهای جوان می‌خراشد.
مرغ بصورت طبيعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند.در مرغداری تجاری يک جوجه گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند.جوجه‌های نيمه گوشتی و پرورش يافته در محيط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغهای تخمگذار هم تا يک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانايی آنها در تخمگذاری کاهش می‌يابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آنها در غذای بچه، حيوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود بر اساس کتاب رکوردهای گينس، پيرترين مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد.
خروس را می‌توان از رنگ تندتر آن نسبت به مرغ و پرهای بلند دم و همچنين پرهای نوک تيز گردن و کمر از مرغ تشخيص داد. با اين حال در برخی نژادها مانند سبرايت مرغ و خروس تفاوت بسيار اندکی دارند. خروس را همچنين می‌توان با دقت در بلندی تاج و سيخک (برآمدگی نيزه مانند در پای مرغ) از مرغ باز شناخت. در بعضی نژادها و نژادهای دورگه مرغ و خروس را از رنگ آنها می‌توان تميز داد. در مرغ بالغ گوشت بالای سر (تاجcomb/cock's comb) و همچنين زائدهٔ زير حلقوم پرنده (wattleزيرحلقوم) اندکی رشد می‌نمايد . در اکثر نژادها رشد تاج و زيرحلقوم در خروسها بيشتر از مرغان است. در برخی نژادها هم پرهايی اضافه در ناحيه صورت و غبغب پرنده می‌رويد که ناشی از يک تغيير ژنتيکی بوده و به آن ريش (beard/muff) گفته می‌شود.
مرغها توانايی پريدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبکتر می‌توانند که بر روی نرده و يا شاخه‌ها، جايی که بطور طبيعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولا عمل پريدن را برای جستجو و يا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.
مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود يک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروسها از گله سبب اخلال در اين نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جديد برقرار شود. افزودن پرندگان جديد-بويژه پرندگان جوان- به گله معمولا موجب نزاع و ايجاد جراحت می‌شود
ماکيانها معمولا تمايل دارند که در جايی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخمهای آشيانه‌های اطراف را نيز به محل خود انتقال می‌دهد. گاهی نيز بر سر تخمگذاری در يک محل خاص بسيار لجوج و يکدنده می‌شوند. بسيار اتفاق می‌افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگير شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می‌گذارند.
خروسها به منظور اعلام حضور به خروسهای رقيب بانگ (اذان) می‌زنند. اين عمل می‌تواند به علت تغييرات محيط هم باشد. مرغها نيز پس از تخمگذاری و يا برای صدازدن جوجه‌های خود قدقد می‌کنند.
جوجه کشی
در طبيعت اکثر پرندگان پس از يک دورهٔ تخمگذاری(clutch)، بر روی تخمهای خود خوابيده تا تبديل به جوجه شوند. اغلب مرغهای خانگی هم اين عمل را انجام می‌دهند که به اين حالت به اصطلاح کرچی گفته می‌شود.يک مرغدار می‌تواند با گذاشتن تخم مصنوعی در لانه، مرغ را تشويق به کرچ شدن نمايد و يا بالعکس، با قرار دادن لانه در ارتفاع و توری سيمی کردن کف لانه از کرچی مرغ ممانعت بعمل آورد. مرغ کرچ تخمگذاری را قطع نموده و بر جوجه کشی (incubation) تمرکز می‌کند (هر دوره clutch معمولا از ۱۲ تخم تشکيل می‌شود). مرغ کرچ بر سر جای خود و بر روی تخمها می‌خوابد و در صورت ايجاد مزاحمت اعتراض خود را با سر و صدا و بلند کردن پرهای خود نشان می‌دهد و تنها بمدت کوتاهی برای خوردن و آشاميدن و همچنين عمل دفع و خاکبازی (dust bathe) از جای خود بر می‌خيزد. در طول دورهٔ جوجه کشی مرغ کرچ دما و رطوبت بستر را ثابت نگه می‌دارد و تخمها را طی دورهٔ اول انکوباسيون بطور مرتب می‌چرخاند تا از چسبيدن جنين به پوسته جلوگيری کند. در پايان دورهٔ جوجه کشی که معمولا ۲۱ روز است، تخمها در صورت بارور بودن، هچ hatch می‌شوند. با شروع انکوباسيون رشد جنين هم آغاز می‌شود و همهٔ تخمها با يک يا حداکثر دو روز اختلاف هچ می‌شوند؛ اگر چه تاريخ گذاشته شدن تخمها تا دو هفته هم با يکديگر اختلاف داشته باشند. قبل از هچ شدن مرغ می‌تواند صدای جوجه‌ها را در تخم شنيده و با قدقد کردن آنها را تشويق به بيرون آمدن می‌کند. جوجه‌ها با نوک خود سوراخی را جهت تنفس خود در قسمت پهن تخم که معمولا در بالای سر جوجه قرار می‌گيرد، ايجاد می‌کنند. سپس برای چند ساعت استراحت کرده، به جذب زرده (yolk) و بقايای خون پوسته که در پايين تخم است و تا پيش از اين برای تنفس جوجه بکار می‌رفت، می‌پردازد. پس از آن به گشاد کردن سوراخ و ايجاد يک در، در قسمت پهن تخم اقدام می‌کند و پس از موفقيت خود را به بيرون می‌غلطاند و در گرمای بستر بدن خيسش خشک می‌شود.
مرغ مادر معمولا به مدت دو روز پس از هچ در لانه می‌ماند و در اين مدت جوجه‌ها از زردهٔ جذب شده تغذيه می‌کنند. تخمهايی که بارور نمی‌باشند هچ نشده و مرغ که از جوجه شدن آنها نااميد گشته، لانه را ترک می‌کند. پس از هچ مرغ مادر بشدت مراقب جوجه‌های خود بوده و هر زمان که لازم باشد آنها را گرم می‌کند(مرغ مادر زمان اين عمل را با صدای مخصوصی که جوجه‌ها از خود در می‌آورند، متوجه می‌شود). مرغ مادر جوجه‌ها را به سمت آب و غذا هدايت کرده و هنگامی که شيئی خوراکی ببيند، آنها را صدا می‌زند اما بندرت جوجه‌ها را مستقيما تغذيه می‌کند. مرغ مادر به مدت چندين هفته (معمولا 6 هفته) به مراقبت از جوجه‌ها ادامه داده و سپس به تدريج علاقهٔ خود را از دست داده و شروع به تخمگذاری می‌کند.
مرغهای تخمگذار امروزی بندرت کرچ می‌شوند و در صورت کرچ شدن در نيمهٔ دورهٔ جوجه کشی از روی تخمها بلند می‌شوند. با اين وجود چندين نژاد چند منظوره(utility) مانند کوشين،کورنيش و سيلکی (ابريشمی) هستند که بطور مرتب کرچ شده و نه تنها برای جوجه مرغها، بلکه برای ساير گونه‌های پرندگانی که طول دورهٔ جوجه کشی آنها کوتاهتر و يا بلندتر از مرغ است (مانند بلدرچين، قرقاول، غاز، بوقلمون و ...) مادران خوبی هستند. تخم مرغ را می‌توان در زير پای اردک نيز گذاشت، اما ميزان موفقيت آن متغير است.
ماکيان به عنوان جانور خانگی
مرغها جانوران کم خرجی هستند. اصلی ترين دغدغه در نگهداری مرغ، جای آن است. مرغها را می‌توان در قفس نگه داشت و در شبها نيز بر روی چوب خواب يا شاخه استراحت کنند و زير پای آنها نيز می‌توان کاه يا خاک اره گذاشت که با توجه به ميزان بالای نيتروژن در مدفوع پرنده، به يک تودهٔ کامپوزيت تبديل می‌شود.
به نگهداری خروس نيازی نيست؛ چرا که مرغها بدون خروس هم تخم می‌گذارند، اما اين تخمها نطفه نداشته و در نتيجه بارور نمی‌شوند. زرده ی تخم تازه خوش رنگ و براق بوده بالای سفيده قرار می‌گيرد. رنگ زرده متغير است و شدت رنگ آن به ميزان زانتوفيل (Xanthphyll) -رنگدانه‌ای که در گياهان سبز و ذرت وجود دارد- بستگی دارد. زانتوفيل همچنين عامل رنگ زرد پوست و پای مرغ می‌باشد. رنگ زرده به منبع زانتوفيل نيز وابسته‌است و از زرد تيره تا نارنجی دو نوسان می‌باشد.
اگر ماکيانان چرا کنند و يا در جيرهٔ آنان سبزيجات باشد کيفيت تخم انها طبق استانداردهای وزارت کشاورزی آمريکا (يو اس دی ای) تفاوت می‌کند. بارب گورسکی، کشاورز اهل پنسيلوينيا، تعدادی از تخم مرغهای خود را که بصورت مزرعه‌ای نگهداری می‌شوند، در اختيار تحقيقات يو اس دی ای قرار داد. طبق نتايج اين تحقيقات اين تخمها دارای 34% کلسترول کمتر، 10% چربی کمتر، 40% ويتامين ای بيشتر، دو برابر اسيد چرب امگا6 و 4 برابر امگا3 نسبت به استاندارد يو اس دی ای بودند.
در حاليکه جيرهٔ مرغداريهای بزرگ را بايد از نظر تجاری ثابت نگاه داشت، مرغان خانگی را می‌توان با سبزيجات که عاری از سم هستند، براحتی تغذيه نمود. مرغ می‌تواند به دنبال علفها، دانه‌ها، حشرات و ... در محيط باز بگردد. مرغ را همچنين می‌توان با پوست تخم مرغ خرد شده (البته با رعايت درصد مناسب)، غذاهای استفاده نشده مثل ته مانده‌ها و مواد غذايی کهنه اما نه فاسد تغذيه نمود. دادن خرده نان، ميوه، اشغال سبزی، شير مازاد بر نياز و پرهيز از تغذيه آنها با موادی مثل پوست سيب زمينی (که هضم ان برای مرغ مشکل است) و يا هر چيز فاسد و گنديده، مواد دارای بو و طعم تند مثل سير و پياز يا ماهی توصيه می‌شود.
تغذيه
به جوجه ها برای غذا معمولاً بلغور جو، آرد نخودچی و سبوس جو می دهند. از خود گندم استفاده نمی شود؛ چون برای جوجه ها ضرر دارد. از تفاله انگور هم برای خوراک مرغ استفاده می شود، به شرطی که زمان تخم گذاشتن مرغ ها به پايان رسيده باشد. اين زمان تقريباً اواسط نوامبر (اواخر آبان) است. اگر موقع تخم گذاری از تفاله انگور به عنوان غذای مرغ استفاده شود، تعداد تخم مرغ ها کم شده و اندازه شان کوچک می شود. معمولاً بايد تفاله انگور را با مقداری سبوس مخلوط نمايند. مرغ ها اغلب پس از پايان زمستان و با آغاز گرما شروع به تخم گذاری می کنند. دادن جوی نيم پز به آنها تعداد تخم ها را زياد می کند. معمولاً جو را با برگ و دانه يونجه يا ارزن مخلوط می کنند. مصرف روزانه دو فنجان جو برای مرغ ها مفيد است.
به کسانی که در کار پرورش مرغ هستند پيشنهاد می شود که مرغ هايی که بيشتر از سه سال عمر کرده اند را بکشند، چون اين مرغ ها ديگر قادر به توليد تخم مرغ خوب نيستند.
مرغ در ميان مذاهب گوناگون
در يونان باستان، مرغ ها را نمی کشتند. چون آن را نوعی حيوان خارجی قلمداد می کردند. خروس، مظهر شجاعت و دلاوری به حساب می آمد. يونانی ها اعتقاد داشتند که حتی شير هم از خروس می ترسد.
مردمان رم از مرغ چه در حال پرواز و چه هنگام غذا خوردن برای پيشگويی های خود استفاده می نمودند. مرغ همچون کلاغ يا جغد، نشانه خاصی محسوب می شد؛ بدين معنا که ظاهر شدنش در بالای سر يا طرف چپ بدن، خبر از وقايع خاصی داشت.
برای فال گرفتن معمولاً از مرغ استفاده می کردند. زمانی که نياز به پيشگويی بود، قفس مرغ را باز نموده و نوعی کيک مخصوص را خارج از قفس مرغ قرار می دادند. اگر مرغ از قفس خود بيرون نمی آمد که کيک را بخورد، يا از خود سر و صدا در آورده و بال هايش را بهم می کوبيد، بدان معنا بود که فال بد آمده است. اگر مرغ کيک را با ولع می خورد، فال، خوب آمده بود.
در 249 سال قبل از ميلاد مسيح، ژنرالی بنام پابليوسکلاديوس قبل از شروع به جنگ، با کمک مرغ ها فالی گرفت تا وضعيت جنگ را پيش بينی نمايند. متأسفانه او به فال خود که بد آمده بود توجهی نکرد و در جنگ شکست سختی خورد و تمام کشتی ها و افراد او غرق شدند. وقتی او به رم بازگشت، به خاطر توجه نکردن به فالش مجازات سختی شد.
در برخی آيين ها، مرغ نمادی از نور الهی است و همچون نگهبانی در برابر شرارت های ابليس می باشد.
از مرغ در کتاب مقدس انجيل هم استفاده شده است و در آنجا، نمادی از هوشياری و خيانت محسوب شده است.
در بسياری از داستان های رايج ميان عامه مردم اروپا، گفته شده که ابليس، با اولين بانگ خروس صبح هنگام فرار می کند.
در کشور اندونزی، در مراسم مذهبی از مرغ استفاده می کنند. آنها مرغ را وسيله ای برای دفع ارواح شيطانی که ممکن است در مراسم حضور داشته باشند می دانند. مردم اندونزی پای مرغ را می بندند و آن را در طول مراسم نگه می دارند. عقيده شان اين است که هر روح شيطانی که در مراسم حضور داشته باشد، داخل بدن مرغ رفته و ديگر وارد بدن افراد حاضر در مراسم نمی شود. پس از پايان مراسم، پای مرغ را باز نموده و مرغ به زندگی عاديش باز می گردد. در برخی فرهنگ ها، مرغ را قربانی می کنند؛ اما مردم اندونزی چنين کاری را با مرغ انجام نمی دهند.
در برخی مراسم مذهبی هم از جنگ خروس ها استفاده می کنند و ريختن خون خروس، نماد و نشانی از پاکی می باشد.
مرغ به عنوان غذا
مرغ همچون گوشت در تهيه بسياری از غذاها به عنوان منبع پروتئين به کار می رود. از مرغ به اشکال مختلف در تهيه ی غذاها استفاده می کنند. کباب کردن، پختن و سرخ کردن مرغ، از رايج ترين روش های آماده نمودن مرغ برای مصرف می باشند. امروزه نوعی ديگر از روش های پخت مرغ به روش های قبلی اضافه شده و آن هم مرغ ناگتس است که از انواع غذاهايی است که سريع آماده می شوند.
در 161 سال قبل از ميلاد مسيح، طبق قانون مصرف مرغ هايی که آنها را به روش مخصوصی چاق کرده اند، ممنوع اعلام شد. اين مرغ ها را با استفاده از خوراکشان که از نانی بود که در شير خيس خورده بود چاق می کردند. تصور پرورش دهندگان اين مرغ ها اين بود که گوشت مرغ با اين روش، بسيار لذيذ و خوشمزه خواهد شد.
مردم يونان با استفاده از مرغ پخته، 17 نوع غذای متفاوت که هرکدام سس مخصوص خود را دارند، تهيه می کنند. از اغلب قسمت های مختلف بدن مرغ برای تهيه خوراک های گونانگون استفاده می شود: از سينه، ران، سنگدان، جگر، گردن و ديگر اجزای بدن مرغ غذا تهيه می کنند. تخم آن که به تخم مرغ معروف است يکی از مواد غذايی لذيذ محسوب می شود.
بيماری های مرغ
يکی از بيماری های مرغی، آنفلوانزای مرغی است که در موارد خاصی، قابل سرايت به انسان می باشد. آبله مرغان ، نوع ديگری از بيماری مرغ هاست که در فصول خاص در بين انسان ها بسيار شايع می شود.
جوجه‌کشی مصنوعی
جوجه‌کشی را می‌توان بصورت مصنوعی و کاملا موفقيت آميز نيز انجام داد. تقريبا همهٔ تخمهای بارور تحت شرايط مناسب -۳۷.۵ سانتيگراد (۹۹.۵ فارنهايت) و ۵۵% رطوبت نسبی (در سه روز آخر برای نرمتر شدن پوسته ۷۰%)- هچ می‌شوند. طی اولين مرحلهٔ جوجه‌کشی تخمها را بايد بطور منظم (۳ تا ۸ بار در روز) چرخاند. اگر تخمها چرخانده نشوند، جنين به پوسته تخم چسبيده و می‌ميرد و يا با نقص عضو هچ می‌شود. بعضی از ماشينهای جوجه‌کشی (incubator) اين عمل را بطور خودکار انجام می‌دهند. عمل چرخاندن از رفتار مرغ که در طول شبانه روز چندين بار بلند شده و تخمها را با نوک خود می‌چرخاند، تقليد شده است. با اين حال چرخاندن تخمها در هفتهٔ آخر می‌تواند وضعيت قرار گرفتن درست جوجه در تخم به منظور شکستن پوسته را بر هم برند.
نگهداری تخم‌مرغ جوجه‌کشی
برای نگهداری تخم‌مرغ‌های نطفه‌دار نبايد از يخچال استفاده کرد. تخم‌مرغ، دارای ماده غذايی و رطوبت لازم است. اگر در وضع نا مناسب نگهداری شود، ماده غذايی آن فاسد می‌شود و جنين از بين می‌رود. بهترين دما برای نگهداری تخم‌مرغ‌های جوجه‌کشی هم نبايد از ۳ تا ۷ روز، بيشتر شود.
غذای مرغ کُرچ بايد کم حجم، ولی مقوّی باشد مخلوطی از دانه‌ها مانند جو، گندم و ذرّت مناسب مناسب است. اگر مرغ کُرچ، دچار يبوست شد می‌توان از سبزی‌ها استفاده کرد. اگر هم دچار اسهال بود دانه‌ها مفيد هستند. برای تحريک مرغ، بهتر است جيرۀ غذايی را به طور مرتّب تغيير بدهيم.
مزايای جوجه‌کشی مصنوعی
- در هر فصلی می‌توان جوجه‌کشی مصنوعی انجام داد، در حالی که در روش طبيعی مرغ در آخر بهار و تابستان کُرچ می‌شود.
- در اين روش می‌توان از تعداد زيادی تخم‌مرغ استفاده کرد. در روش طبيعی تعداد تخم‌مرغ‌ها کم است .
- در اين روش کنترل بيماری‌ها و عامل‌های محيطی مانند گرما، رطوبت، تهويه ،.... به راحتی انجام می‌شود.
- ماشين جوجه‌کشی به فضلۀ مرغ آلوده نيست.
- در اين روش تعداد از بين رفتن تخم‌مرغ‌ها در اثر شکستگی و آلوده شدن کمتر است.
- سالها می‌توان از دستگاه جوجه‌کشی استفاده کرد.
ساختمان ماشين جوجه‌کشی و چگونگی کار با آن
در ساختمان تمام ماشينهای جوجه‌کشی، نکته‌های زير بايد رعايت شده باشند:
۱- دما و تنظيم حرارت ماشين جوجه‌کشی
۲- ميزان رطوبت
۳- تهویۀ حرارت
۴- چرخاندن تخم‌مرغ در ماشين‌ها
برای ساخت ماشينهای جوجه‌کشی از حالت‌ها و رفتار مرغ کُرچ، هنگاميکه روی تخم خوابيده استغاده شده است
مطالب مرتبط :
طرح توجیهی پرورش مرغ گوشتی 30000 قطعه ای
رویکردی جدید در پرورش مرغان مادر
---------------------------------------------------------------------
ماشین جوجه كشی خانگی و صنعتی (نفيس مهر ماسوله) 
عوامل شکست در واکسیناسیون 
خصوصیات عمومی بلدرچین