تولید تخم نطفه دار و جوجه کشی 
تولید مثل یکی از مهمترین و اساسی ترین بخشها در تولید و پرورش طیور است ، بدون تولید تخمهای نطفه دار و جوجه کشی از آنها برای بوجود آوردن مرغ و خروس و بوقلمون و اردک ، صنعت مرغداری مفهومی نخواهد داشت ، با افزایش اطلاعات پژوهشی و علمی درباره چگونگی جفتگیری و جوجه کشی ، در بالا بردن کارایی تولید مثل به ما کمک می کند .
جفت گیری
سن مناسب برای جفتگیری جوجه خروس ها و جوجه مرغ ها ، ۶ ماهگی است .
جوجه خروس ها در اوایل ۴ یا ۵ ماهگی از نظر جنسی فعال هستند ، اما برای باروری (Fertility ) بیشتر و موثرتر جفتگیری را تا ۶ ماهگی باید به تاخیر انداخت .
نیمچه ها (Pullets) در حدود ۵ یا ۶ ماهگی تخم گذاری را شروع می کنند ، اما اولین تخمهای آنها کوچک است و امکان جوجه کشی از آنها ضعیف است .
اندازه تخمها برای جوجه کشی باید متوسط باشد (۶۹۰ گرم برای هر ۱۲ عدد) .
تنها تخمهای نطفه دار جهت جوجه گیری مناسبند .
برای تولید تخمهای نطفه دار ، مرغها و خروسها را همراه هم در آغلهای مشترک قرار دهید وتا زمانی که به تخمهای نطفه دار احتیاج دارید، آنها را با هم نگهداری کنید .
برای یک دسته مرغ ۱۵ تایی ، یک خروس کافی است ، اما دسته های بزرگتر به دو یا چند خروس احتیاج دارند .
ظرف یک یا دو روز ، همه مرغها جفتگیری کرده و تخم های نطفه دار تولید می کنند .
یک دسته مرغ جفت گیری شده باید دسته کم ۹۵ درصد تخم نطفه دار تولید کند .
نسبت خروسها به مرغها در یک گله داشتی بستگی به نوع نژاد دارد و از این قرار است:
نوع تخمی :
لگهورن – یک خروس به ۱۵ مرغ
نوع گوشتی :
پلیموت راک سفید آمریکایی یک خروس برای ۱۲ مرغ و نژادهای بزرگ جثه ، النگشان ، کوشین و درست یک خروس به ازای ۱۰ مرغ.
باروری:
مرغها و خروسهای جوان باروری بالاتری دارند و تخمهای آنها از قابلیت جوجه کشی بیشتری نسبت به افراد پیر برخوردار است . اما باوری و کار آیی مرغها و خروسها در دومین سال تخمگذاری کمتر است . یک خروس دو ساله بسیار پایین است و گاهی تا ۵۰ درصد یا کمتر کاهش می یابد . قابلیت جوجه گیری از یک دسته مرغ دوساله به مراتب کمتر از یک دسته مرغ یک ساله است . جفتگیری مرغهای دو ساله یا مسن تر با جوجه خروسهای ۶ ماهه از لحاظ باروری و قابلیت جوجه کشی پرثمرتر از جفتگیری با خروسهای مسن است .حتی در دسته هایی که در اولین فصل تولید تخم هستند ، درصد باروری و قابلیت جوجه کشی در پایان فصل به تدریج کاهش می یابد . برخی نژادها ، به ویژه پلیموت راک آمریکایی بعد از ۹ ماه تولید تخم ، از لحاظ قابلیت جوجه کشی به سطح پایینی تنزل می کنند و به دلایل اقتصادی باید از گله حذف شوند .
از آنجا که اسپرم در داخل لوله رحمی (مجرای عبور تخم) ذخیره می شود ، مرغها قادرند تنها با یک مرتبه جفت گیری ، تا سی روز تخمهای نطفه دار تولید کنند. به عبارت دیگر حتی اگر همه خروسها را از دسته مرغها جدا کنند ، مرغها می توانند تا چند هفته به تولید تخمهای نطفه دار ادامه دهند .تحت بعضی شرایط شناسایی پدر جوجه ها ضرورت می یابد . بنابراین با این تصور که مرغها در تله های تخمگذاری (Trapnested) تخم می گذارد و شماره مرغ روی تخم ثبت می شود ، خروس های قدیمی باید از دسته جدا شده و دست کم دو هفته پیش از آن که تخمها به منظور جوجه کشی ذخیره شوند ، خروسهای جدید به دسته می پیوندند. در این مدت اسپرم های جدید جایگزین اسپرم های کهنه در لوله های رحمی می شوند . اسپرم های جدید فراوان تر و نیرومندترند و به همین دلیل قابلیت بارور کردن تخمها در آنها بیشتر است .
منابع تهیه تخمهای نطفه دار برای جوجه کشی:
بهترین منبع تهیه تخمهای مناسب جوجه کشی ، مرغهای خودتان است . همچنین می توانید از مرغداری یا مزرعه ای که گله مرغ مادر (Breeding flock) پرورش می دهد تخم نطفه دار تهیه کنید . تخم خای که در فروشگاهها به قصد مصرف انسان فروخته می شوند ، برای جوجه کشی مناسب نیستند . این تخمها غالبا توسط مرغان بی خروس تولید می شوند و روی پوسته بیشتر این تخمها را با لایه نازکی از روغن معدنی سبک می پوشانند تا با جلوگیری از خارج شدن هوا و رطوبت از پوسته ، کیفیت داخلی تخم را حفظ کنند . لازم به توضیح است که عبور هوای کثیف داخل تخم و رطوبت به خارج برای رشد جنین داخل تخم ضروری است .
قابلیت جوجه در آوری:
در بیشتر جوجه کشی ها بطور متوسط ۸۵ جوجه از هر ۱۰۰ تخم به دست می آید . البته در مورد مرغی که روی تخم هایش می خوابد نتیجه به مراتب رضایت بخش تر است ، زیرا از ۱۲ تخم ،۱۱ یا حتی ۱۲ جوجه بیرون می آید . در ماشینهای جوجه کشی خانگی ، میزان جوجه کشی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است . این ماشینهای جوجه کشی کوچک گاهی در دوره جوجه کشی قادر به ایجاد شرایط مطلوب برای جوجه گیری نیستند.
دوره جوجه کشی:
مدت زمان مورد نیاز برای جوجه گیری از تخمهای طیور مختلف تحت شرایط مطلوب جوجه کشی ، در جدول زیر آمده است :
| نوع تخم | طول دوره ی جوجه کشی (روز) |
| مرغ | ۲۱ |
| بوقلمون | ۲۸ |
| اردک (بجز نژاد موسکووی) | ۲۸ |
| اردک نژاد موسکووی | ۳۵ تا ۳۷ |
| غاز | ۳۵ تا ۳۷ |
| مرغ گینه (مرغ شاخدار) | ۲۸ |
| قرقاول | ۲۳ تا ۲۸ |
| بلدرچین | ۱۸ |
| بلدرچین باب وایت | ۲۳ تا ۲۴ |
| شتر مرغ | ۴۰ تا ۴۲ |
ماشینهای جوجه کشی :
ماشین جوجه کشی ، دستگاهی است که دما ، رطوبت و هوای مناسب برای رشد جنین را ثابت نگه می دارد و مجهز به یک منبع گرما دهنده و وسایل ایجاد رطوبت و تهویه است . برخی از انواع ماشینهای جوجه کشی بسیار ساده اند ، مثلا یک جعبه مقوایی مجهز به لامپ گرما دهنده ، یک ظرف پر از آب برای تامین رطوبت و سوراخهایی برای تهویه هوا . برخی دیگر بسیار کامل و مجهز به وسایل گرمادهنده ، ترموستات ، دستگاههای تنظیم رطوبت ،جایگاههای ورود هوا ، لوله تخلیه هوا ، بادبزنهای سقفی برای به جریان انداختن هوا ، وسایل تخم چرخان خودکار ، زنگهای اعلام خطر ، و دستگاههای ثبت دما و رطوبت هستند.
ماشین جوجه كشی خانگی و صنعتی (نفيس مهر ماسوله)
عوامل شکست در واکسیناسیون