کاهش شدید تلفات در مرغداری با رعایت اصولی ساده

بخش قابل توجهی  از تلفات در سالن های پرورش و  نگهداری طیور(مرغ) ،  ناشی از مسئله ای بنام مرگ ناگهانی بوده که متخصصین دنیا آنرا با نام ( DSS ) یا Death  Suddenly Syndrome می شناسند، مرغ بطور ناگهانی سکته کرده ، در کالبدگشایی  خونریزی شدید داخلی مشاهده می شود و داخل بدن مرغ پرخون است، این بیماری بدون هیچ مقدمه  و سابقه ای بطور ناگهانی اتفاق می افتد ،  پس از بررسی های دقیق موارد فوق، هیچ  نوع بیماری خاصی تشخیص داده نشده و گفته می شود که مرگ بدلایل ناشناخته ای صورت  گرفته است .
متخصصین جهان  این را مسئله ای لاینحل قلمداد کرده  و ظاهرا درمانی برای آن نداشته  و برای پیشگیری از این مشکل دستوراتی را صادر می کنند که تا کنون در عمل خیلی موثر نبوده است ،  آنها  تلفات این  مورد را جزو تلفات عادی بحساب  آورده و توصیه می کنند که مرغداران باید با این مشکل  بسازند و بسوزند.
این معضل همیشه دغدغه خاطر مرغداران و پرورش دهندگان طیور درسراسر دنیا بوده است .

آیا واقعا چاره ای جز این نیست و باید با آن ساخت؟  جواب اینست که خیر!
به جرات باید گفت که این مشکل  نه تنهالاینحل  نیست  بلکه راه حل هایی  بظاهر بسیار ساده  ولی در باطن  بسیار دقیق و ظریف ، عملی و کاربردی دارد  و اگر از تحمیل استرس های گوناگون به مرغ جلوگیری شده و بهداشت روانی این موجود ظریف را در سر لوحه مدیریت پرورش قرار دهیم  و مدیریت کل سالن را همیشه بصورت سیستمیک ببینیم   یعنی تمام مدیریت ها مهمند و هر کدام از آنها باید منفردا درست بوده و در سیستم نیز متناسب و بموقع و هماهنگ با سایر مدیریت ها بترتیب به مرحله اجرا در آید در این صورت است که می توانیم این ایراد و مشکل بزرگ را در خیلی از موارد بسیار بسیار کم و در بعضی اوقات کاملا از گردونه تولید و پرورش  حذف نموده و کلا به این معضل خط بطلان بکشیم.
حال ما به بررسی و توضیح بیشترو راه های مقابله با آن می پردازیم و برای ملموس شدن بیشتر این مطلب  مثالی از انسان می آوریم:
پس از خوردن هر وعده غذا در انسان  و ورود غذا به  جهاز هاضمه ،عملیات هضم و جذب آغاز می گردد ، با شروع  کار هضم، معده و بترتیب بقیه جهاز هاضمه و ..... شروع به فعالیت خواهند کرد،  جهت ادامه فعالیت و تغذیه جهاز هاضمه  احتیاج به  انتقال خون بیشتری به سمت  اعضای فعال خواهد بود، بخاطر تامین این افزایش حجم خون، قلب باید  هم  به تعداد ضربا ن  خود و هم به شدت آن بیفزاید، با شروع  افزایش کار قلب ، سیستم تنفسی نیز باید فعالیت بیشتری را نسبت به حالت عادی انجام دهد و این حالت فقط در وضعیت آرامش است ، حال اگر شما غذا را با استرس و یا باعجله میل نمایید  متناسب با افزایش استرس های بوجود آمده  افزایش ضربا ن و شدت ضربان قلب به ضربانهای ناشی از عملیات هضم اضافه خواهد شد و اگر  در غذا خوردن افراط نموده و پر خوری کنید  تعداد ضربانهای قلب و تنفس ها باز هم بیشتر خواهد بود .در صورتی که   غذا با تمام موارد استرس زای گفته شده در  بالا خورده شود   شما هم ضربانهای مضاعف و هم تنفس های  مضاعف و نفس نفس زدن یعنی تنفس سطحی و ناقص را خواهید داشت
حال اگر پس ازصرف هر غذا  با شرایط مذکور ،  بلافاصله برای خوابیدن به رختخواب بروید آثار افزایش  شدت و تعداد ضربا ن قلب  و تنفس های نا مرتب را در روی بالش و در گوش خود خواهید  شنید و  احساس بیقراری نموده  ، بخواب رفتن نیز برای شما مشکل خواهد شد. لذا برای رفع این معضل سعی می کنید تا غذای خود را در محیطی آرام و بدون استرس و بدون عجله میل نمایید و بلافاصله پس از صرف غذا نخوابید .
نتیجتا اینکه ، بهداشت روانی انسان در هضم و جذب  کامل مواد خوراکی نقش عمده ای را ایفا می نماید و اگر به آن بی دقتی شود می تواند مشکلات عدیده ای را در سوء هاضمه و اختلال در جهاز هاضمه  و سپس  بقیه اعضای بدن را ایجاد نماید و درصورتیکه شما بهداشت روانی را مد نظر قرار داده و از اعمال و تحمیل استرس به خودتان جلوگیری نمایید  ضربانهای قلب و تنفس های قابل تحمل  و تغییرات فشار خون و ..... را در حدی  مطلوب و طبیعی  خواهید داشت  و علاوه بر اینکه آرامش کافی  دارید و مشکلی برای شما نیست،  هضم و جذب غذا ، بطورکامل و بدون استرس انجام شده و موجب سلامتی روز افزون شما خواهد شد .
حال پس از این مثال ملموس در انسان  مطالب فوق را به مرغ تعمیم می دهیم و نقاط مشترک را متذکر می شویم:
مرغداران و پرورش دهندگان طیور در جهان توصیه می کنند که باید طیور (مرغ) را تحریک به غذا خوردن کرد و معتقدند که طیور بدون تحریک غذا نخواهند خورد در حالیکه بهیچ وجه چنین نیست، غذا نخوردن طیور ناشی از اشکال در سیستمهای مختلف سالن  و مدیریت های آن است و چنانچه  تجهیزات  و تاسیسات سالن  طیور(مرغداری) بطور صحیح انتخاب و نصب شده و مدیریت پرورش درست و حساب شده و دقیقا برمبنای فیزیو لوژی بدن مرغ و بهداشت روانی او  باشد ،  برای غذا خوردن پرنده نیاز به  هیچگونه تحریکی نخواهد بود  ، در صورت رعایت کامل موارد فوق ،  نه تنها   مرغ غذای کافی  خواهد خورد  بلکه  برعکس باید تدابیری  اندیشید تا از پرخوری مرغ  که بدون تحریک (بدون استرس) صورت گرفته است جلوگیری بعمل آید  تا از عوارض ناشی از آن دور بماند.
تحریک مرغ به غذا خوردن  بزرگترین اشتباهی است که یک  پرورش دهند ه طیور (مرغدار) می تواند مرتکب شود و این بزرگترین صدمه ای است که مرغدار  ، خود می تواند به فارمش  وارد آورد ،  باید موکدا گفت که ایراد و اشکال اساسی در همین جا ست  به این دلیل که مرغ پس از هر تحریک به غذاخوردن و دویدن برای غذا  دچار استرس شدید گردیده و در این  حالت چند استرس  ناگهانی به مرغ تحمیل خواهد شد، اول استرس ناشی از تحریک برای غذا  ،  دوم استرس حاصل از دویدن  و دیگر استرس بخاطر  عجله  وسرو کول هم بالا رفتن برای  ترس دست نیافتن به غذا  ، که موارد ذکرشده   استرس های قبل از غذا خوردن بوده  و  افزایش ضربا ن قلب ناشی از هضم غذا نیز به ضربا نهای بالا باید اضافه شود.
یادآور می شود که در  غذا خوردن ، تفاوتی بین مرغ  و انسان بوده و آن اینکه مرغ با هر تحریک به غذا ، یک وعده  غذایی اش بیشتر شده  مثلا اگر شما مرغ را   یازده   بار تحریک به غذا خوردن بنمایید علیرغم سیری اش ، ده بار دیگر هم غذا خواهد خوردو در این صورت  مشکلات ناشی از پرخوری  نیز که باعث ضربانهای شدید تر قلبی خواهد شد نیز به موارد فوق اضافه می گردد  .
تصور کنید که  این موجود خوشمزه  با این ضربانها و تنفس های ممتد و تند و ناقص و سطحی   ناشی از این همه استرس  به چه حال و روزی خواهد افتاد و با تمام این اوصاف  چه بلایی به روز این پرنده زیبا آمده وخواهد آمد ،ضربا ن  های بیش از حد قلب و نفس نفس زدن ها یعنی  تعدد  تنفس  های ناقص  باعث افزایش های ناگهانی  و در بعضی اوقات پایین و بالا رفتن های شدید فشار خون شده  و  صدمات جبران ناپذیری را چه با اثر سوء فوری و چه با اثرگذاری  سوء در آینده را  به این موجود تحمیل خواهد کرد .
حاصل این استرس ها یا بهتر بگوییم سوء مدیریت ها ،   بالارفتن بیش از حد فشار خون و تنفس ناقص و تغییرات شدید آنها   باعث پاره شدن رگهای طیور و صدمات  اساسی  فوری  به امحاء و احشاء بدن این موجود که در مرحله اول باعث مرگ گردیده و آزردگی قسمتی از اعضاء و جوارح  مرغ  که  با موارد فوق به او تحمیل گردیده، باعث  تضعیف وی  ومرگ  این موجود در مرحله   دوم  خواهد شدو  بیماریهایی که بظاهر منشاء  مجهولی داشته ولی بعلت سوء مدیریت های گذشته بوده  باعث  بیماریهای مزمن و عملا لاعلاج گردیده و در نهایت با عث از بین رفتن این موجود با ارزش در مراحل بعدی خواهد شد .
از مشکلات دیگر اینکه بدلیل هول زدن طیور  برای خوردن دان بیشتر ، داخل شدن  دان به نای مرغ  نیز باعث خفگی او خواهد شد  و این نوع  مرگ را باید به تلفات گفته شده فوق اضافه نمود ،  حاصل نتایج گفته شده در بالا  جمع شدن  مرغ هایی که سکته کرده اند و خفه شده اند   در کنار دانخوری ها و یا آبخوری ها دلایل و گواه روشنی از عوارض این مشکل بزرگ می باشد.
یکی دیگر از فشار هایی که توسط مرغدار به این موجود پاک وارد می آید و باعث استرس شدید و همچنین پرخوری خواهد شد اینست که  به محض ورود یک انسان بهداخل سالن طیور ، مرغها ترسیده و پس از فرار ناشی از ترس انسان از روی مرغهایی که خوابیده اند رد شده و آنها را از خواب ناز بیدار می کنند،حال اگر یک کارگر مرغداری در روزحداقل10 بار به داخل سالن برود درست مثل اینست که شما در حال خواب باشید و یک نفر به مدت مثلا 10 بار دست شما  یا  پای شما را بشدت  لگد نموده و شما  10 بار بطور ناگهانی از خواب بپرید و صبح که از خواب بیدار می شوید   چه حال و روزی دارید ، بد اخلاق، عصبی ، بی حوصله  ، بی اشتها و ....... .
حال این استرس بزرگ را به استرس ها و ضربان قلب و نفس نفس زدن مرغ و تنفس ناقص  گفته شده در فوق  نیز اضافه  می شود، ایراد بزرگی را که این مورد ایجاد خواهد کرد علاوه برموارد بالا  با هر بار بیدار شدن  مرغ علاوه بر وارد آمدن استرس مضاعف  به وی  یک بار  به وعده غذایی اش افزوده خواهد شد وبالنتیجه ده بار دیگر به وعده های غذایی مرغ اضافه  شد ه  ، بنابراین پرخوری  از اشکالات بزرگ این مورد خواهد بود و عوارض آن معلوم.
مرگ ناگهانی یا ( DSS ) که  کلیاتی از آن و علل بوجود آمدنش فوقا ذکر شد در نقاطی که  مرتفع بوده یعنی ارتفاع از سطح دریا در آنها بالاست،  بدلیل رقت اکسیژن در هوای این مناطق  ، بیشتر و شدید تر است و طیور در این مناطق بسیار حساس تر و آسیب پذیر ترند و نفس نفس زدن و تنفس های ناقص و سطحی  بدلیل کاهش دریافت اکسیژن  توسط ریه طیور  می تواند صدمات  آنی و مزمن بیشتری را نسبت به مناطق کم ارتفاع به طیور وارد نماید  ، موارد مذکور در فوق  رابرای مناطق مرتفع باید  بیشتر و بادقتی فزونتر  رعایت نموده  تا از صدمات بیشتر به طیور جلوگیری بعمل آورد و چنانچه موارد گفته شده و راه های مقابله با آن را بدقت رعایت نمایید ، صدمات بسیار ناچیز و این مشکل را می توان حتی در این مناطق تقریبا از گردونه تولید حذف نمود.
نتیجه قطعی اینست  که بهداشت روانی نه تنها می تواند  مشکل مطرح شده در بالا را تقریبا ریشه کن نماید  بلکه  بدیهی است باید سعی نمود حتی الامکان از ورود استرس های گوناگون که تعداد معدودی از آن ذکر شد  ،  جلوگیری بعمل آورده و مرغ در نهایت آرامش و آسایش و رفاه بسر ببرد ، در این صورت افزایش ضربانهای قلب و تنفس های ذکر شده باعث استرس نگردیده و برای  خون رسانی عملیات هضم  افزایش اندک ضربا ن قلب و  تنفس اضافه و اندکی  افزایش فشار خون برای پروسه هضم کافی خواهد بود یا به دیگر سخن  تغییرات بسیارکمی درفشار خون و تنفس   برای طیور قابل تحمل و غیر قابل زیان خواهد بود و عوارضات دیگر را نیز در پی نخواهد داشت.
نتیجه غایی اینکه  دقت در بهداشت روانی طیور علاوه براینکه  مشکلات آنی  را ایجاد نکرده  بلکه  از صدماتی که  ممکن بوده بدلیل افزایش فشار خون و طپش های نا منظم قلب  به اعضایی مثل کلیه و ....وارد آید جلوگیری بعمل آمده و عوارض و نشانه های این موارد را که در چند روز بعد  از بروز استرسها می توانسته مشکل سازو مجهول باشد  از مدیریت پرورش  حذف خواهد نمود.

حال راه حل چیست و بهترین روش و نحوه عمل  جهت کاهش تلفات کدامست:
1-    باید حتما از دان خوری ها و آبخوری های اتوماتیک استفاده شود تا انسان برای پر کردن دانخوری ها به داخل سالن تردد ننماید و حتما کارها بطور خودکار انجام شده و دخالت و رفت و آمد های  انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.
2-   تعداد دانخوری ها و آبخوری ها باید کافی بوده و کمی هم بیشتر در نظر گرفته شود  (حتی از استاندارد کارخانه سازنده) تا مرغ ها هیچگاه در صف آب و دان قرار نگیرند و دچار استرس نشوند.
3-   از رفت و آمد های بیهوده بداخل سالن مرغداری  بهر دلیل جلوگیری بعمل آمده و باید تدابیری  اندیشید تا از طریق کنترل از راه دور سالن مرغداری را رصدکرد فی المثل سالن مرغداری را به دور بین های مدار بسته مجهز نمود .
4-   از اتوماسیون فول باید اجتناب نمود  و اعمال شرایط و امکانات به مرغ باید برمبنای معاینات انسانی  و با دقت فوق العاده زیادانجام شود.
5-   بنا به مراتب فوق به هیچ وجه طیور را نباید تحریک به غذا خوردن نمود  ، این تحریک پذیری می تواند صدای ناشی از دانخوری ها بوده و یا سوت زدن  مرغدار و یا ضربه زدن به وسیله ای یا ..... هر چیز دیگر ی  باشد .
6-   دان خوری ها باید همیشه مملو از دان  بوده  و در صورتیکه از دانخوری های زنجیری استفاده می شود همیشه پر نگهداشه شود و تدابیری اتخاذ گردد که دانخوری ها در زمان روشن شدن به ملایمت روشن شده  و ایجاد سروصداننمایند
 در صورتیکه از دانخوری های بشقابی استفاده می شود دانخوری ها  پر نگهداشته شده و همیشه در حال کار و بی صدا باشند و بشقابهای دانخوری به هیچ عنوان خالی نمانند زیرا دانخوری بشقابی در حالت خالی بودن برای استارت مجدد بسیار پر سرو صدا خواهد بود  ، دان در هر دو سیستم دانخوری باید به مرورو در مدت طولانی  خورده شود و همیشه از پر شدن جهاز هاضمه مرغ جلوگیری بعمل آید .
7-   دان و آب همیشه باید به وفور در دستر س طیور باشد و هیچوقت نباید طیور کمبودی را در این مورد احساس کنند البته بعضی از مرغداران معتقدند که اگرهمیشه دان در دسترس  طیور باشد آنها دان نخواهند خورد یا به اصطلاح دان زده می شوند ،  همانطور که گفته شد  در صورتیکه  شرایط سالن و تاسیسات و تجهیزات و مدیریت سالن در حد مطلوب باشند  بهیچ وجه این اتفاق نیفتاده و برعکس باید  تدابیری اندیشید تا از پرخوری مرغها جلوگیری بعمل آید.
مطلب مهمی که باید یادآور شد اینست که غذا خوردن مرغ با استرس ها علاوه بر مواردگفته شده در فوق باعث می شود   قسمتی از دان بدلیل هضم و جذب ناقص هدر رفته  وبدون جذب به کود تبدیل شود لذا باعث بالارفتن ضریب تبدیل   شده و قیمت گوشت مرغ را بالا  برده و موجب زیان مرغدار خواهد بود.
8-   چون  درمانهای طیور رانمی توان بصورت انفرادی  برای هر مرغ بطور جداگانه اجراکرد ،  مقابله با استرس ها و رعایت دقیق موارد مذکور  می تواند در راندمانهای مختلف مدیریت های مرغداری بسیار موثر بوده ودر صورت رعایت بهداشت روانی طیور می توان از بروز مشکلات قلبی و صدمات احتمالی به سایر اعضا و جوارح مرغ جلوگیری بعمل آید  .
ممکن است بعضی از مرغ ها بدلایل مادر زادی  دارای نارسایی های در قلب یا ..... باشند ، لذا بعضی از مرغها حساس تر و صدمه پذیر ترند و اگر به موارد بالا توجه بیشتری شود  باید مدیریت پیشگیری ها بصورت جمعی انجام شده  و با ایجاد فضایی سالم و آرام برای مرغ  می توان از مرغهایی که آسیب پذیر ترند بیشتر حمایت کرد تا این موجود باارزش را بیهوده به چاه تلفات نفرستیم.
در نوآوری ها و اختراعات همیشه  نباید حتما  اول صورت مسئله را عنوان کرد وبعد به دنبال جواب گشت ، در خیلی از موارد جواب حل مشکلات در دسترس است و فقط عنوان کردن صورت مسئله ها می تواند نوآوری جدیدی را ایجاد نموده و به مشکلات پایان دهد.
استرس های دیگر نیز که بسیار مهم است باعث مشکلات عدیده ای در طیور خواهند شد که در این مجال صحبت بحث آن نیست و موارد دیگر را به فرصتی دیگر موکول می کنیم.

  علل قطع تخم گذاری در طیور

مقدمه :

تولید تخم یک پدیده جالب توجه است . پولت تخم گذار در 20-18 هفتگی تخمگذاری را شروع می کند و در حدود 35 هفتگی به اوج تخمگذاری می رسد که در این هنگام میزان تخم گذاری بیش از 90 درصد می باشد (9 تخم در 10 روز به ازای هر مرغ یا 9 تخم در یک روز به ازای 10 مرغ ) . پیک تخم گذاری در حدود 10هفته طول می کشد و پس از آن تولید تخم به تدریج کاهش می یابد . یک مرغ پر تولید در هر سال حدود 10 برابر وزن بدنش تخم می گذارد . متوسط تعداد تخم در مرغ نژاد لگهورن سفید تجاری حدود 265 عدد در هر سال است ولی نژادهای دیگر در مقایسه با آن تخم کمتری می گذارند و در اکثر مواقع مرغ های بومی پرورشی از لحاظ تخم ٬ پتانسیل پایین تری دارند . 

در یک مرغ ٬ تخمگذاری به دلایل متعددی قطع می گردد . محرک های خارجی و داخلی سطوح هورمونی بدن مرغ را تحت تاثیر قرار می دهند که باعث تغییر شرایط حاکم بر اندامهای تخمگذاری (تخمدان و اویدوکت ) می شود که این تغییرات باعث کاهش یا توقف تولید تخم مرغ می گردند . کاهش طول روز ٬بیماری ٬ کرچی ٬تغذیه ی نامناسب و استرس از جمله عمده ترین عواملی هستند که بر تولید تخم اثر می گذارند . اما در شرایط ایده آل هم تولید تخم هر مرغ به تدریج کاهش یافته و نهایتاً متوقف می گردد .

کاهش طول روز :

از اوایل تیر ماه هر سال روزها شروع به کوتاه شدن می کنند و مجدداً از اوایل دی ماه هر سال بلند تر می شوند . طول روز از حدود 16 ساعت در اوایل تابستان به حدود  8 ساعت در اوایل زمستان می رسد . این تغییر در طول روز باعث ((تولک رفتن)) و قطع تخمگذاری می گردد که ممکن است چندین ماه طول بکشد . برای جلوگیری از کاهش تولید در اثر تغییر در طو ل روز ٬ به نور دهی مصنوعی نیاز است . برای حفظ تولید ٬ طول روز باید افزایش یابد و یا این که بیش از 12 ساعت به ازای هر روز ثابت بماند (مثلاً 14 تا 16 ساعت در روز) . نور مورد نیاز باید طوری باشد که بتوان روزنامه خواند ولی نوع منبع نور دهی مهم نیست . باید توجه داشت که اگر یک برنامه ی نور دهی شروع گردد ٬باید ادامه یابد و قطع نور حتی به مدت یک روز هم می تواند اثر منفی بر تولید داشته باشد و بهتر است که از یک تایمر ارزان قیمت برای کنترل برنامه ی نوری استفاده گردد . 

تولک :

تولک رفتن یک مرحله فزیو لوژیکی طبیعی است که به مرغ اجازه می دهد تا پرهای کهنه و قدیمی خود را جایگزین کندو اویدوکت را که اندام تولید تخم است ٬ بازسازی کرده و مجدداً جوان کند . هنگامی که تولک روی میدهد ٬ مرغ اکثر انرژی خود را صرف رشد پرها کرده وتنها مقدار اندکی از آن را برای تولید تخم مصرف می کند . تولک طبیعی یک پدیده فصلی است که با تغییر طول روز ارتباط دارد .  پرریزی در پرندگان اهلی در هر زمانی می تواند روی دهد (به خصوص اگر مرغ در معرض برخی استرس ها قرار گیرد . ) پریزی سریع در تمام گله معمولاً نتیجه ی حوادث استرس زای جدی مثل فقدان آب و غذاو یا مشکلات ناشی از برنامه های نوردهی است . گاهی با یک برنامه ی نوری خاص ٬ تولک اتفاق می افتد . 

در هنگامی که تولک در دوران روزهای بلند اتفاق می افتد ٬ پرریزی غالباً ناتمام می ماند . در این حالت ممکن است که مرغ هرگز به تولید ایده آل خود برنگردد . برای رفع این مشکل بهتر است که اجازه دهیم تا مرغ در طول دومین زمستان به تولک برود که با خاموش کردن نور به مدت 6 هفته در زمستان این عمل اتفاق می افتر مرغ کاملا ً پرریزی می کند و سپس با قرار دادن در شرایطی با طول روز بلند ٬ مجدداً تولید را از سر می گیرد . 

تذکر: در تولک رفتن ٬پرها به صورت ناحیه ای یا تکه تکه نمی ریزد و اگر چنین حالتی مشاهده شود با احتمال زیاد نتیجه ی نوک زدن طیور می باشد . 

کرچی :

کرچی یک استعداد طبیعی است که مرغ روی تخم ها نشسته و جوجه ها تفریخ می کنند . اکثر مرغها بلاخره کرچ می شوند . برخی نژادها بیشتر از دیگر نژادها کرچ می شند و در برخی نژادها این عمل به ندرت اتفاق می افتد ( کوشین وسیلکی رکورددار کرچی هستند ولی لگهورن به ندرت کرچ می شوند ) . وقتی یک مرغ کرچ می شودتغیرات هورمونی موجب قطع تخمگذاری میگردد.

یکی ازعوامل اصلی موثر بر کرچی معمولاًجمع شدن تخم در لانه است ٬ ولی برخی مرغ ها بدون وجود تخم در لانه  هم کرچ می گردند . برای کاهش کرچی ٬ باید تخم ها هر روز از لانه جمع شده و  محل آنها صاف شود . اگر یک مرغ مایل باشد که زمانی طولانی در لانه بماند باید به مدت چند روز از لانه رانده شود در این صورت پس از یک دوره ی زمانی ٬ رفتار کرچی پایان یافته و مرغ به حالت تولید تخم بر می گردد. 

سلامتی گله :

مشکلات بیماری هر از گاهی در تمام گله بروز می کند . در برخی مواقع٬ کاهش تولید تخم از اولین نشانه های بروز مشکل است. سایر علایم شامل کسلی ٬عدم فعالیت لنگش ٬ سرفه بیحالی و در نهایت مرگ می باشد . برخی مرگ و میر ها ٬ طبیعی است ولی اگر چندین پرنده علائم مشابهی را نشان دهند ٬ باید جهت اطمینان نوع بیماری از متخصصین طیور و یا آزمایشگاه های تشخیصی کمک گرفت . 

سن: 

تمام مرغها سر انجام تولید تخم را قطع می کنند . معمولاً مرغها تا 3-2 سالگی به تولید ادامه می دهند تا این  که شروع به کاهش تولید نموده و نهایتاً تولید تخم را قطع می کنند . تولک رفتن مکرر و طولانی می شود و برخی مشکلات فیزیکی در تخمدان و اویدوکت روی می دهد . گذشته از این مسائل وقتی یک مرغ پر تولید به مدت سه سال تخم گذاری می کند ٬ ممکن است که بیش از 30 برابر وزن بدنش تخم بگذارد . در برخی شرایط اویدکت توانایی خود را در عبور تخم از دست می دهد و یک یا چند تخم در اویدوکت به تله می افتد که این حالت (از تخم افتادن ) نامیده می شود . در موارد دیگری مرغ تولید زرده ای می کند که توسط اویدوکت جمع آوری نمی شود و در محوطه ی بطنی بدن باقی می ماند .  بروز این حالت برای درصد پایینی از زرده ها طبیعی است و مرغ می تواند به سادگی آن را مجدداً جذب بدن  کند ولی هنگامی که این عارضه هر روز اتفاق بیافتد مرغ به تخمگذار بطنی معروف می گردد . 

گاهاً مرغ های مسن تر تخم های بزرگ تر و یا تخم های دو زرده می گذارند . در این مورد اویدوکت که فقط در هنگام تخم گشاد می شود ممکن است به حالت طبیعی خود و به داخل بدن مرغ برنگردد و اویدوکت گشاد شده در بیرون از بدن نمایان باشد که موضوع جالبی برای مرغ های گله جهت نوک زدن خواهد بود . چنین مرغی باید فوراً از گله حذف شود . در هر یک از موارد فوق تخمگذاری قطع شده و سلامت مرغ به خطر می افتد . بنابر این بهتر است این مرغها از گله حذف شوند . 

تغذیه ی نامناسب : 

نوع و مقدار جیره غذایی جهت حفظ حداکثر تولید تخم اهمیت زیادی دارد . جیره ی غذایی جوجه ها باید بر حسب احتیاجاتشان بالانس گردد . هر گونه مکمل سازی با ضایعات غذایی یا پسمانده های باغات و.... ممکن است موجب به هم خوردن تعادل جیره ی غذایی گردد . برای کسب حداکثر تولید تخم ٬مرغهای تخم گذار باید تخمگذاری را به صورت مصرف اختیاری تغذیه کنند و علاوه بر آن باید به اندازه  کافی پوسته ی صدف در ظروف جداگانه ای در اختیار آنها قرار داده شود . 

تذکر:هرگز نباید از جیره های آغازین و یا رشدی برای مرغ های تخم گذار استفاده شود چون مواد مغذی این جیره ها متفاوت است و باعث کاهش تولید می گردد . استفاده از جیره های آغازین باعث به هم خوردن ترکیبات داخل تخم مرغ خواهد شد . 

استرس :

تولید تخم در مرغها در حقیقت فعالیت تولید مثلی آنهاست . وقتی که یک مرغ در معرض استرس قرار می گیرد با قطع تخمگذاری به این حالت پاسخ می دهد . حمل و نقل ٬دستکاری٬ حرارت بیش از حد ٬ ایجاد وحشت و قطع خوراک و آب استرس هایی هستند که در نهایت تولید تخم را تحت تاثیر قرار می دهند . حفاظت از عوامل خارجی شکارچیان ٬ تمیز و خوب نگهداری کردن سالن های پرورشی ٬ تهویه ی کافی در سالن ها ی بسته٬ دسترسی دائم به خوراک و آب و... موجب کاهش استرس شده و به حفظ تولید بالای تخم مرغ کمک میکند . نگهداری طیور در وضعیت مناسب بهداشتی و مدیریت خوب در گله موجب افزایش تولید تخم شدهو تخم هایی با کیفیت بالا و بازار پسندی مناسب را برای افراد خانواده و مشتری به ارمغان خواهد آورد.

   بستر مناسب در پرورش طیور

یک بستر مناسب باید قابلیت جذب مناسبی برای رطوبت داشته باشد . و خود آن عاری از رطوبت باشد زیرا باعث رشد قارچ میشود . بستر باید به عنوان عایق در مقابل سرما و گرما بوده و نرم باشد .

جدول 1: قابلیت جذب رطوبت در موارد مورد استفاده جهت کف سالن ها ( بستر)            

طی دوران پرورش و نگهداری گله ، رطوبت مناسب برای بستر 20 الی 25 درصد میباشد . وقتی رطوبت بستر از 25 درصد تجاوز نماید ، علاوه بر افزایش احتمال شیوع کوکسیدیوز ، باکتریهایی که قابلیت تجزیه اسید اوریک را دارند فعال شده ، تخمیر مواد سریعتر صورت میگیرد و گاز آمونیاک بیشتری از بستر متصاعد میشود . تراکم بیش از حد آمونیاک در هوای سالن باعث از بین رفتن تاژک های مجازی تنفسی میگردد که این امر عوارض تنفسی را دنبال خواهد داشت . در ضمن ، گاز آمونیاک آزاد شده ph بستر را بتدریج از 2/5 به 4/8 مرساند . این تغییر درph همراه بت گرمای بستر سبب بروز سوختگی هایی در قست هایی از پا و سینه و کاهش کیفیت لاشه میشود .

از طرف دیگر خشک بودن بیش از حد بستر ( رطوبت کمتر از 20 درصد ) باعث ایجاد گردو غبار در محیط میشود که خود زمینه ساز عوارض تنفسی میباشد . در سرایط عادی طیور به طور متوسط روزانه 12 تا 16 بار مدفوع نسبتا نیمه جامدی را دفع میکنند . عمده ترین بخش مدفوع ، بقایای غیر قابل هضم غذای خورده شده میباشد ، بنابراین نوع غذای مصرفی روی ترکیبات مدفوع موثر است . از آنجایی که در طیور ، مدفوع و ادرار در کلواک با یکدیگر مخلوط و سپس دفع میشوند، مواد موجود دز ادرار نیز روی ترکیبات مواد دفعی اثر میگذارد .ادرار حاوی مواد مانند کلرید سدیم و اسید اوریک است که مقادیر آنها در ادرار توسط کلیه ها تنظیم میشود . مقادیز بالای چربی در خوراک سبب چسبنده تر شدن مدفوع و چسبیدن آن به اطراف مقعد و کف پای پرنده و همچنین تشکیل لایه فشردهای روی بستر میشود .

املاح و مواد معدنی

به غیر از مسمومیت های غذایی که میتواند باعث بروز اسهال در گله شوند ، مهمترین عامل تغذیه ای که ممکن است میزان رطوبت مدفوع و متعاقب آن وضعیت بستر را تحت تاثیر قرار دهد ، میزان املاح موجود در خوراک ، به ویژه مقادیر سدیم ، کلر و پتاسیم آن است . اگر مقادیر سدیم بیشتر از 15/ تا 2/ درصد ، پتاسیم بیشتر از 8/ درصد و کلر بیشتر از 12/ تا 15/ درصد باشد ، مقدار آب مصرفی افزایش یافته ، در نتیجه بستر مرطوب تر خواهد شد . با توجه به تاثیر املاح بر میزان آب مصرفی ، در زمانی که گله تحت تنش ( استرس ) گرمایی باشد میتوان با اضافه کردن این مواد به خوراک ، طیور را مجبور به مصرف آب بیشتری کرد تا به طور غیر مستقیم اثرات تنش گرمایی کاهش یابد .

تاثیر میزان نمک بر رطوبت بستر در جوجه گوشتی

پروتئین خوراک

عامل دیگر پروتئین خوراک میباشد که  کنجاله سویا یکی از مناع تامین پروتئین میباشد .سویا نیز میتواند بستر را با مقدار زیاد پتاسیم خود تحت تاثیر قرار دهد . اگر سویا بیش از 20 درصد در جیره به کار برود باعث دفع آب از مدفوع میشود . پودر گوشت و استخوان نیز به دلیل داشتن چربی بستر را تحت تاثیر میگذارد و نباید در جیره از 5 درصد تجاوز کند .در پودر ماهی نیز به دلیل وجود  آمین های بیوژنیک موجب افزایش رطوبت میشود که با اضافه کردن کربنات سدیم در هر لیتر آب این مشکل برطرف میشود .

بستر در مرغ تخمگذار

کاهش رطوبت بستر در اثر کاهش بیش از حد مصرف آب میتواند اثر بر عملکرد گله داشته باشد . در گله های تخمگذار با تولید بالا حدود 25 درصد در مدفوع طبیعی میباشد . در چنین حالتی کاهش رطوبت مدفوع از طریق کاهش مصرف آب ، کاهش مصرف خوراک و تولید تخم مرغ را به ویژه در شرایط آب و هوایی گرم دنبال خواهد داشت . دلیل این امر نیاز بیشتر مرغ های تخمگذار در زمان تشکیل تخم مرغ به آب میباشد و همین مساله باعث بروز مشکلات عمده در رابطه با رطوبت بستر در مرغ های در حال تولید میباشد . هر چند خوراک با کلسیم بالا ( 5/3 تا 4 درصد ) قبل از شروع تولید به میزان 4 هفته ممکن است برای ذخیره شدن کلسیم در استخوان مفید باشد اما باعث دفع آب به میزان زیادی میگردد به نظر میرسد اثر کلسیم بالا در جیره پیش تخم گذاری طولانی مدت میباشد ، به طوری که دوره تولید نیز باعث دفع آب و در نتیجه ، افزایش رطوبت بستر میگردد .

اثرات دمای بالا  بر سیستم ایمنی و شاخص های تعیین آن در جوجه های گوشتی

چکیده:

تولیدات جوجه های گوشتی نقش مهمی را در تامین غذای انسان دارند  سیستم ایمنی پرندگان نقش حفاظتی علیه بیماریها و آنتی ژن های وارد شده به بدن طیور دارد لذافعالیت این سیستم نیازمند نگهداری پرنده در شرایط مناسب محیطی، تغذیه ای و فیزیولوژیکی میباشد پرندگان اهلی فقط در طیف دمایی بین 24-18 درجه سانتی گراد قادر به زندگی سالم خود می باشند و هرگونه افزایش دما بالاتر از این طیف موجب اثرات زیان باری مانند کاهش درخوراک مصرفی، کاهش در سرعت رشد ، کاهش در تولیدات ، تضعیف و سرکوب سیستم ایمنی و درنهایت مرگ در حیوان خواهد شد. علت افزایش مرگ و میر به دلیل نقش سرکوب کنندگی گرما بر سیستم ایمنی و تضعیف مقاومت حیوان گزارش شده است. در مطالعه ای میزان مرگ و میر جوجه های گوشتی در گروه دچار استرس گرمایی 31.7 درصد و در گروه شاهد میزان مرگ و میر 5 درصد تعیین شده است لازم به ذکر است که اثرات دمای محیط بر بدن حیوان بستگی به عادت پذیری و سازگاری حیوان به درجه حرارت محیط دارد در اوایل دوره زندگی ممکن است استرس باعث کاهش در مقاومت حیوان  بالغ در مقابل تغییرات آب و هوایی گردد. به طور کلی هنگامی که حیوان در دمای محیطی بیشتر از منطقه خنشی قرار گیرد دچار استرس گرمایی خواهد شد که این استرس میتواند از طریق تشعشعات نورخورشید و دمای هوا رخ دهد لازم به ذکر است که پرندگان حین مواجه شدن با دمای بالا نسبت به پستانداران به دلیل نداشتن غده عرق، داشتن دمای بدنی بالا (41.5 درجه سانتی گراد ) و داشتن پر آسیب پذیرتر میباشند و در مواجه با استرس گرمایی به له له زدن جهت حفظ تعادل دمای بدن خود متوسل می شوند. {tor_sutitle}مصرف آنتی اکسیدان ها در جیره غذایی باعث کاهش خسارت ناشی از استرس از طریق کاهش در آزاد سازی رادیکال های آزاد می گردد{/tor_sutitle}                     

هدف از این مقاله مروری، توجه به دمای پرورش جوجه های گوشتی جهت عملکرد بهینه سیستم ایمنی و شاخص های تعیین      استرس گرمایی جهت پیشگیری از سایر آسیب های وارد شده بر پرنده می باشد.

مقدمه

هنگامی که دمای محیط و رطوبت نسبی بیشتر از حد طبیعی خود رود توانایی کلی پرنده کاهش پیدا میکند که این پدیده منجر به ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی نامطلوبی در بدن حیوان میگردد افزایش دما باعث کاهش در فعالیت های آنابولیکی و افزایش در فعالیت های کاتابولیسمی بافت می گردد. که این کاهش در آنابولیسم به واسطه کاهش درمیزان خوراک مصرفی و کاهش در انرژی قابل متابولیسم اتفاق می افتد تغییر در عملکرد بیولوژیکی شامل کاهش در میزان خوراک مصرفی و اختلال در متابولیسم پروتین ها ، لیپید ها، مواد معدنی ، ویتامین ها، واکنش های آنزیمی، ترشح هورمون ها و متابولیسم خون می باشد  به طور کلی استرس  گرمایی موجب کاهش در غلظت پلاسمایی عناصری مانند (آهن، روی، سلنیوم، مس و کروم) و هم چنین کاهش در غلظت ویتامین های آنتی اکسیدان کننده مانند (ویتامینهای E وC) در سرم و بافت می گردد. اسید اسکوربیک جهت کاهش استرس گرمایی در پرنده مناسب است زیرا این ویتامین موجب کاهش سطح کرتیکوستروئید ها در خون میگردد. مصرف آنتی اکسیدان ها در جیره غذایی باعث کاهش خسارت ناشی از استرس از طریق کاهش در آزاد سازی رادیکال های آزاد می گردد و آنتی اکسیدان ها نقش مهمی در سرکوب رادیکال های آزاد دارند. در دمای بالا به دلیل تغییر در فاکتور رشد و گیرنده آن بیان mRNA دچار اختلال میگردد.                                                                                                                                         

اثر دمای بالا بر فعالیت هیپوتالاموس

طی دمای بالای محیط  گیرنده های دما، امواج عصبی سرکوب کننده ای را  به سوی مراکز اشتها در هیپوتالاموس مخابره میکنند که باعث کاهش در میزان خوراک مصرفی میگردد. در نتیجه افزایش دما تغییرات فیزیولوژیکی در بدن حیوان به دلیل  اختلال در ترشح هورمون ها و آنزیم ها رخ میدهد . به طوریکه استرس گرمایی میتواند موجب  تحریک هیپوتالاموس و اثر آن بر هیپوفیز و تحریک آزاد شدن کرتیکوسترویید ها، کتکول آمین ها و پراکسیده شدن لیپیدها در غشاهای سلول گردد.

طی مطالعه ای حیواناتی که توسط  تزریق اپی نفرین در معرض استرس اجباری قرار گرفته اند سطح رتینول و آلفا توکفرول و غلظت اسید اسکوربیک در پلاسما و سلولها ی خونی آن ها کاهش پیدا کرده بود و این در حالی است که سطح لیپید های پراکسید شده زیاد و رادیکال های آزاد زیادی را آزاد می کنند. گرمای زیاد تولید فاکتورآزاد کننده هورمون را از هیپوتالاموس مهار می کند که باعث کاهش در ترشح هورمون های هیپوفیز مانند کاهش در ترشح هورمون انسولین و احتمالا تیروکسین میشود.                                                                                                                                

اثر دمای بالا  بر سیستم ایمنی

میزان سرکوبی سیستم ایمنی بستگی به شدت و طول دوره استرس گرمایی دارد.
استرس گرمایی موجب  کاهش در سنتز لنفوسیت های Tو B می گردد. با افزایش فعالیت در غده آدرنال طی استرس و  بالا رفتن کرتیکوستروئیدهای سرم این عامل میتواند باعث سرکوب فاکتور تکثیر سلول یا اینترلوکین 2 گردد. طی مطالعه ای جوجه هایی که در معرض استرس گرمایی حاد قرار گرفته اند  دارای پاسخ چشم گیر  کمتری نسبت به تیتر آنتی بادی علیه SRBC در مقایسه با جوجه هایی که در معرض استرس گرمایی مزمن قرار گرفته بودند داشتند.                                                                                                                                          

در مطالعه ای دیگری جوجه های پرورش داده شده  در معرض دمای  43- 2/32 درجه سانتی گراد تیتر آنتی بادی آن ها به شدت کاهش پیدا کرده بود و همچنین کاهش در فعالیت فاگوسیتوزی ماکروفاژها مشاهده شد.  گرچه دانکر و همکاران در سال 1990 گزارش کردند که استرس گرمایی در جوجه های گوشتی باعث کاهش در تیتر آنتی بادی علیه SRBC  نمیشود که تفاوت در این پژوهش ها میتواند به دلیل اختلاف در سن و نوع پرنده ای استکه مورد مطالعه قرار گرفته است.                                               

دمای بالا موجب کاهش در تولید سلول های عرضه کننده آنتی ژن می گردد .تاثیر کرتیکوستروئید ها بر سیستم ایمنی به طور ظاهری بر جمعیت سلول هایT می باشد بیشتر کرتیکوستروئید ها در شرایط دمایی بالا به سلول های تیموس متصل می شوند و باعث کاهش در پاسخ ایمنی می گردد. به طور کلی افزایش دما باعث سرکوب سیستم ایمنی (خونی و سلولی ) و کاهش در وزن اندام های لنفاوی (بورس، تیموس، طحال) و پاتوفیزیولوژی سلول های خونی سفید ، افزایش درصد مونوسیت ها و افزایش در نسبت هتروفیل ها به لنفوسیت ها ، کاهش در تیتر آنتی بادی و کاهش در فعالیت سلول های T کمکی می گردد مکانیسم دقیقی که چگونه استرس گرمایی باعث سرکوب سیستم ایمنی میگردد هنوز به طور کامل شناخته نشده است میزان سرکوب سیسم ایمنی بستگی به شدت و طول دوره مواجه شدن پرنده با استرس دارد طبق تحقیقات انجام شده دمای مناسب جهت  عملکرد مطلوب جوجه های گوشتی 23.9 درجه سانتی گراد گزارش شده استو میزان کاهش خوراک مصرفی 14 درصد در جوجه های گوشتی 4 هفته تحت شرایط استرس گرمایی و به میزان 24 در صد در جوجه های گوشتی 6 هفته پرورش یافته در همان شرایط گزارش شده است.{tor_sutitle}طی دمای بالای محیط  گیرنده های دما، امواج عصبی سرکوب کننده ای را  به سوی مراکز اشتها در هیپوتالاموس مخابره میکنند که باعث کاهش در میزان خوراک مصرفی میگردد{/tor_sutitle}

در مطالعه ای که در کشور چین بر بلدرچین تخم گذار  صورت گرفته است در دمای 34 درجه سانتی گراد استرس گرمایی رخ میدهد و حداکثر کارایی سیستم ایمنی بلدرچین در دمای 24-18 درجه سانتی گراد گزارش شده استبه طور کلی قرار دادن حیوان در معرض هر نوع استرسی اعم از استرس گرمایی و یا سرمایی،  بروز عوامل استرس زا  حیوان را  از طریق ممانعت از بروز پاسخ ایمنی مناسب نسبت به عفونت مستعد میکند. استرس باعث پاسخ غیر اختصاصی یا کاهش در دفاع ایمنی بدن و تغییرات مولکولی مانند افزایش در اینترلوکین6  و فاکتور نکروز کننده تومور (TNF) میشود.                                            

در کل ارتباطی مستقیم بین استرس گرمایی و سلولهای واکنش دهنده  ایمنی غیر اختصاصی وجود  دارد.  نکستون و همکاران در سال 1969 دریافتند که استرس گرمایی مزمن اثری بر لنفوسیت های خون ، مونوسیت ها، نوتروفیل ها، ائوزوفیل ها یا بازوفیل ها نداشته استو  غلظت IgG  طی دو هفته نگهداری  پرنده  در دمای 35 درجه سانتی گراد کاهش یافته است اما سطوح IgM تحت تاثیر قرار نگرفته بود                      

 شاخص های تعیین استرس وارد شده بر پرنده

-  یکی از مهم ترین شاخص های تعیین استرس وارد  شده بر پرنده آزمایش تعیین  نسبت هتروفیل ها  به لنفوسیت ها می باشد که در نتیجه استرس وارد شده بر پرنده نسبت هتروفیل ها در مقایسه با  نسبت لفوسیت ها افزایش پیدا میکند.

          -  روش دیگر شمارش سلول های گلبول سفید خون (WBC) می باشد  استرس باعث کاهش تعداد لکوسیت ها در خون جوجه می شود.

-  روش دیگر اندازه گیری میزان تیتر آنتی بادی خون می باشد  همان طور که بیان شد تیتر آنتی بادی در بروز استرس کاهش می یابد.

-  روش دیگر اندازه گیری وزن اندام های لنفاوی (بورس فابریسیوس ، تیموس، طحال) میباشد که  به طور حتم وزن اندام های لنفاوی در این مواقع کاهش پیدا میکند.

- روش دیگر اندازه گیری سرعت تنفس و ضربان نبض می باشد تحت شراط استرس زا سرعت تنفس افزایش می یابد تنفس با خروج دی اکسید کربن از بافت های بدن و ورود اکسیژن موجب تعدیل دمایی بدن حیوان می گردد.

نتیجه گیری

دمای محیط پرورش پرنده از مسائل مهمی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد با افزایش دمای هوا بیشتر از منطقه دمایی خنشی سیستم ایمنی پرنده تضعیف و حیوان در مقابل بسیاری از بیماری هایی که در شرایط دمای طبیعی در مقابل آن ایمن بوده است آسیب پذیر خواهد شد لذا میتوانیم با بگارگیری مدیریت صحیح پرورش و نعیین شاخص های استرس گرمایی  از گسترش بسیاری از بیماری ها جلوگیری به عمل آوریم.                                                                                               

 ترجمه و تدوین : آیدا صفایی ( دانشجوی دکترای تغذیه طیوردانشگاه علوم تحقیقات تهران ) و فهیمه علیپور ( دانشجوی دکترای تغذیه طیور دانشگاه فردوسی مشهد )

REFERENCES

1-Mashaly.M,Hendricks.L(2004): Eeffect of stress on production parameters and Immun Responses of commercial  laying hens. Poult sci 83:889-894

2-Santin.E,Maiorka.W.(2003)b: Effect of environmental temperature on immune response of broilers. Poult sci 12:247-250

3-Zahraa.H.(2008): Effect of commutative heat stress on immunoresponses in broiler chichens reared in closed system. Poult Sci  10:964-968

4-Lai.P,Liang.B.(2010): Effect of varying dietary zinc levels and environmental temperatures on the growth performance, feathering score and feather mineral concentrations of broiler chicks. Anim.Sci7:937-945

5-Hai.L,Rong.D.Zhang.Z.(2000): The effect of thermal environment on the digestion of broilers.Physiol.Anim.Nutr 83:57-64

6-Habeeb.A.(1987): The role of insulin in improving  productivity of heat-stressd farm animals with different techniques.Ph.D.thesis.facultry of agriculture,Zagazing.Egypt

7-Zulkifi.H,Norma.M,Omar.A.(2000): The effect of early age feed restriction on subsequent response to high envirmental temperatures in female broiler chickens.Poult.Sci.79:1401-1407

8-Mashaly.M,Hendricks.G.(2004): Effect of heat stress on production parameters and immune responses of commercial laying hens.Poult.Sci 83:889-894

9-Naseem.S,Anwar.A,Ghafoor.A.(2005): Effect of ascorbic acid and acetylsalicylic acid supplementation on performance of broiler chicks exposed on performance of broiler