پرورش كبوتر
نام علمی (Columba): به گروهی از پرندگان متوسط تا بزرگ جثه از خانواده کبوترسانان گفته می شود که به دو صورت وحشی و اهلی یافت می شود و رنگ ها و نژادهاي مختلفی دارد که معروف ترین آن ها کبوتر خانگی، کبوتر چاهی و کبوتران خانگی وحشی شده است. نام علمی کبوتر خانگی Columba livia domestica است. نام علمی کبوتر چاهی که اکثر کبوتران خانگی از نسل آنهایند. به این پرنده در زبان عربی، حمام و در ترکی، گورچین گویند. واژه کبوتر یک واژه اصیل فارسی است که از دو واژه « کبود » (آبی) و « تر » تشکیل شده است. در زبان سانسکریت به آن Kap^ota و در زبان پهلوي به آن Kapotar می گفته اند. در فارسی محاوره اي متداول، به کبوتر، کَفتر می گویند که مبدل کبوتر است و نا مهاي محلی آن در کردستان و کرمانشاه کوتر، کموتر و در بعضی نقاط جنوب کپتر و کبتر است. در لغتنامه دهخدا، نام هاي زیر به این پرنده نسبت داده شده است: کفتر، کبتر ، حمام، حمامه، نامه بر، کوتر، عفد، فاخته، سعدانه، صلصله و بالاخره ورقاء. نژادهاي کبوتر بسیار متنوع بوده ودر سراسر جهان پراکنده است.
رده بندي علمی کبوتر
جمع آوري اطلاعات در مورد گونه هاي کبوتر، با توجه به فراوانی آن ها واختلاف صفات، رنگ ها وشکل آنان، کار چندان آسانی نیست چرا که
آمیزش گونه هاي مختلف با هم، بسیار رواج دارد و این آمیزش ها باعث پدیدآمدن گونه هاي جدید شده است .برخی معتقدند که انواع کبوترها، از هزار گونه نیز بیشتر است.
تاریخ اهلی شدن کبوتر
تاریخ دقیق پیدایش کبوتر و زمان اهلی شدن و استفاده از آن در جنگ و صلح به درستی معلوم نیست. ولی آن چه مسلم است این است که
از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح، کبوتر در مصر وجود داشته و فراعنه مصر، به عنوان پِیک از آن استفاده می کردند و حتی آن را پرنده اي مقدس می دانستند. یونانی ها هم چندین هزار سال قبل از میلاد از کبوتر به عنوان قاصد استفاده می کردند و نام برندگان ورزش هاي
المپیک را به پاي آن ها می بستند و به وطن شان می فرستادند. پس از مصر، ایران، چین، یونان و روم از قدیمی ترین مراکز پرورش و تربیت
کبوتر در اعصار گذشته بوده اند. تاریخ نشان می دهد که کورش کبیر براي ارسال اخبار محرمانه به نقاط مختلف کشور پهناور خود، کبوترانی
در اختیار داشته و ژولیوس سزار، امپراتور روم، اولین کسی بوده که براي فتح گال (فرانسه امروزي) از کبوتران نامه بر استفاده کرده است.
دریانوردان فنیقی و قبرسی، در هنگام سفر کبوترها را با خود می بردند و پس از رسیدن به مقصد، آن ها را با نامه هایی به محل سکونت خود
می فرستادند، تا خانواده هایشان را از وضعیت و تاریخ بازگشت خود مطلع سازند.
در کشورهاي یاد شده، پرورش متراکم کبوتر متداول بوده، بشر با ساختن برج هایی، که امروزه کبوترخانه نامیده می شود و حفره هاي زیادي
دارد، کود این پرنده را جمع آوري می کرده است، این رسم هنوز در کشور ما متداول است.
جایگاه و محل نگهداري کبوتر
جایگاه نگهداري کبوترها بسیار متفاوت می باشد و برحسب محل نگهداري آن ها در منازل، پشت بام ها و یا برج هاي مخصوص در مزارع
متغیر است، ولی به هرحال این جایگاه به صورت یکی از اشکال زیر می باشد:
1..در صورت نگهداري کبوتر در خانه، معمولاً جایگاه آن ها را از قفس هاي چوبی، فلزي، جعبه هاي حلبی، سنگ هاي ساختمانی و یا چیزي
نظیر آن می سازند. این جایگاه ها معمولاً کوچک بوده و براي یک تا دو جفت پرنده ساخته می شود
2.کبوترهایی که بر روي پشت بام ها و یا در مزرعه نگهداري می شوند. در قفس هاي بزرگی که از چوب یا فلز و یا حلبی ساخته شده، جاي
داده می شوند .این قفس هاي بزرگ معمولاً داراي یک یا چند در کوچک یا بزرگ است که به کبوترها اجازه ورود و خروج می دهد و گاهی
40 سانتی متر براي هر دو جفت کبوتر در داخل آن تعبیه می شود. اندازه قفس هاي بزرگ ×50× اوقات آشیانه هاي کوچکی به اندازه 40
2 متر است که گنجایش 50 جفت کبوتر را دارد.
کبوتران را به سه گروه تقسیم می کنند.
کبوتران خانگی
کبوتران نامه بر
کبوتران وحشی - کبوتران وحشی (چاهی صحرایی)
دسته اي از کبوتران هستند که به صورت گروهی در شهرها و حومه شهر دیده می شوند و بعد از بلوغ (حدود 8 تا 12 ماه پس از تولد بسته
به نژاد) با انتخاب جفت، زادوولد حیرت انگیزي می کنند که در نوع خود جالب است. عموماً کبوتران وحشی، خاکستري و گاه سیاه
خاکستري هستند که با آمیخته شدن با نسل کبوتران خانگی که وحشی شده اند، اینگونه کبوتران را با تلفیقی از رنگ هاي کبوتران وحشی و
خانگی می توان شناخت. مانند همه گونه ها 2 تخم می گذارند و بعد از 14 تا 19 روز (بسته به شرایط محیط) جوجه ها به دنیا می آیند و تا
دو روز از نوعی شیر مخصوص (پرنده محتویات معده را که کاملاً آسیاب شده و با آب مخلوط کرده، به نوعی شیره تبدیل می کند)
جوجه هایش را تغذیه می کند. نوع نر پرنده، معمولاً بزرگ تر (به لحاظ جثه و حجم جمجمه)از نوع ماده، قابل شناسایی است .نوع ماده با
جثه اي کوچک تر و نوکی درازتر از نوع نر قابل شناسایی است.
کبوتران خانگی
از قدیم از پرندگان خانگی بوده و دارندگان این حیوان را کبوتر باز می گویند .کبوتران خانگی به علت تغذیه مناسب و شرایط استراحت گاه
(از لحاظ جثه) از همنوعان وحشی خود بزرگ ترند. کبوتران خانگی را معمولاً آموزش می دهند تا خانه صاحبش را مرگز قطب نماي درونی
خود قرار دهد و جلد شود. از این غریزه ذاتی براي آموزش آن ها استفاده می شود و مسابقاتی نیز براي محک زدن این قدرت بر گزار می شود
که معمولاً کبوتران بازنده به صاحب کبوتران برنده می رسند. براي جلد کردن کبوتر، معمولاً پرهاي کبوتر را (به غیر از شه پر (می برند
(قیچی می کنند) و مدتی بسته به خصوصاً نژاد حیوان نگهداري می کنند تا قطب نماي درونی حیوان تغییر مرکز داده و خانه جدید را مرکز
قطب نما کند .کبوتر بازان خاطرات فراوانی از کبوترانی دارند که بعد از سال ها به خانه قبلی خود بازگشته اند و هیچ گاه این قطب نما تغییر
نکرده است. اساساً نژاد کبوتران اصیل را در ظاهر و جمجمه و میزان وفاداري (جلد بودن) به اولین خانه می دانند.
کبوتران خانگی
از قدیم از پرندگان خانگی بوده و دارندگان این حیوان را کبوتر باز می گویند .کبوتران خانگی به علت تغذیه مناسب و شرایط استراحت گاه
(از لحاظ جثه) از همنوعان وحشی خود بزرگ ترند. کبوتران خانگی را معمولاً آموزش می دهند تا خانه صاحبش را مرگز قطب نماي درونی
خود قرار دهد و جلد شود. از این غریزه ذاتی براي آموزش آن ها استفاده می شود و مسابقاتی نیز براي محک زدن این قدرت بر گزار می شود
که معمولاً کبوتران بازنده به صاحب کبوتران برنده می رسند. براي جلد کردن کبوتر، معمولاً پرهاي کبوتر را (به غیر از شه پر (می برند
(قیچی می کنند) و مدتی بسته به خصوصاً نژاد حیوان نگهداري می کنند تا قطب نماي درونی حیوان تغییر مرکز داده و خانه جدید را مرکز
قطب نما کند .کبوتر بازان خاطرات فراوانی از کبوترانی دارند که بعد از سال ها به خانه قبلی خود بازگشته اند و هیچ گاه این قطب نما تغییر
نکرده است. اساساً نژاد کبوتران اصیل را در ظاهر و جمجمه و میزان وفاداري (جلد بودن) به اولین خانه می دانند.
کبوتر نامه بر
دو نوع هستند از لحاظ جثه که گونه اول جثه اي بسیار بزرگ تر از کبوتران چاهی و خانگی دارد که پاهاي بزرگ و قرمز شفاف از
ویژگی هاي خاص این نوع است که رفته رفته در خطر انقراض قرار گرفته است. گونه دوم کاملاً شبیه به کوتران وحشی است که فقط توانایی
دوقطبی بودن را دارد. یعنی حیوان بر اثر آموزش توانایی دارد که دو نقطه جغرافیایی را مرکز قطب نماي خود قرار داده و از یاد نبرد.
کبوترها لانه خود را بر درخت و یا روي زمین و یا در ساختمان ها می سازند. به ندرت اتفاق می افتد کبوترها درون تنه درختان، یا داخل
سوراخ هاي زمین آشیانه بسازند. طرز لانه ساختن آن ها بسیار ساده است .کبوترهاي ماده حداکثر 2 و حداقل یک تخم می گذارند، رنگ تخم
بیشتر کبوترها سفید است.
منشاء و اهلی شدن
منشاء کبوترهاي خانگی یا اهلی Columba livia domestika را از کبوترهاي چاي columba liuia liuia می دانند که در تمام اروپا شمال آفریقا تا قفقاز و بسیاري از نقاط آسیا پراکنده هستند کبوترهاي اهلی از 3000 هزار سال قبل از میلاد در منطقه خاورمیانه
وجود داشته اند . کبوترهاي اهلی را مخصوصا در دین مبین اسلام سمبل دوستی و صلح می دانند . در مصر باستان ، یونان و روم قدیم از
کبوتر به عنوان یک منبع غذایی استفاده می شود . کبوترهاي روم و امروز کبوترهاي بزرگ جثه والنسیا که جزو سنگین ترین کبوتران
محسوب می شوند از اعقاب آنها به شمار رفته و زمان اهلی شدنشان کاملا مشخص نیست.
نژادها
از تعداد نژادهاي بیشمار کبوتران با رنگهاي متنوع و فرمهاي به عنوان گوشتی مورد استفاده قرار می گیرند از مشخصات کبوتران گوشتی می توان وزن زیاد حداقل 800- 600 گرم سینه عمیق و فراخ ، قدرت باروري وبنیه خوب را نام برد مختلف فقط تعداد کمی حالیکه در اروپا و آسیا انتخاب بیشتر بر اساس رنگ و فرم صورت می گیرد در آمریکا کبوترها در جهت تولید گوشت پرورش داده می شوند.
کشورهاي اروپایی انواع کبوترهاي گوشتی را از آمریکا واردکرده و بر روي آنها کار کرده اند . از آنها می توان کبوترهاي شاهی سفید ،
شاهی شناساو کارینه – مون داین ، کبوتر نامه رسان، کبوترهاي شناساي تکزاس را نام برد
کبوتر شاهی سفید در آمریکا از سفید رومی ، سفید مالتز و سفید داکس به وجود آمده است.این کبوتر در دو
تیپ مختلف ظاهر می شود . تیپ مصرفی شاهی سفید که از باروري مناسبی برخوردار می باشد ، با وزنی در حدود 750-850 گرم از تیپ کاملا گوشتی آن سبک وزنتر است.
کبوترهاي جوان آماده به ذبح; آنها به وزن 550 گرم می رسند از هر جفت می توان تعداد 16 قطعه در سال تولید نسل داشت آنها سینه
اي عمیق و پر گوشت دارند . کبوتر شاهی نقره اي نیز در تلاقی جابجائی داکسی با موند این بوجود آمده و جثه اي بزرگتر و حالتی بزرگتر
و آرامتر از شاهی سفید دارد.
کبوتر شاهی شناسا نیز در سال 1940 در آمریکا پرورش داده شدند از محسنات این نژاد تشخیص دوجنس نرو ماده آن از یکدیگر می باشد
که به علت وجود تفاوت رنگ پرها در دو جنس امکان پذیر می گردد.
کبوترهاي کارنیه از کبوتر جنوب بلژیک وشمال فرانسه به وجود آمده و در اوائل قرن بیستم در آمریکا بر روي آنها کار شده است این کبوتران به وزنی در حدود 700- 650 گرم می رسند . در کبوترهاي جوان آماده ذبح آنها وزن در حدود 500 گرم فرم سینه طویلتر بدون دم و بال و پهن تر بودن سر ، این نژاد را از شاهی سفید متمایز می کند.
کبوترهاي موند این یکی از قدیمی ترین کبوترهاي فرانسه به شمار آمده و وزنی در حدود 900- 750 گرم پیدا می کنند . کبوتر جوان آماده ذبح آن در حدود 600 گرم وزن دارد این نژاد در رنگهاي مختلف ظاهر می شود.
کبوترهاي نامه بر که بیشتر در اروپا و خاورمیانه گسترش دارد با وزنی بین 480 - 420 گرم بسیار مقاوم بر تولید بوده و ندرتا تخم هاي خود را می شکنند آنها از جوجه هاي خود با کمال دقت مواظبت می کنند . کبوتران نامه بر قادرند مسافتهاي طولانی بین 120- 100 کیلومتر را طی کنند زمان بازگشت آنها را می توان در رابطه با سرعت پروازشان دقیقا پیش بینی نمود جهت یابی ، این کبوتران هنوز جزو مسائل پیچیده به شمار می رود.
نگهداري
بر عکس سایر طیور کبوتران زندگی کاملاً منوگام داشته و در سن 5 - 7 ماهگی به سن بلوغ می رسند هر قدر وزن آنها سنگین تر باشد به همان نسبت دیرتر بالغ می شوند بعد از اینکه کبوتر ماده اي نري را به عنوان جفت برگزیند و اعلام آمادگی جنسی و همزیستی نمود اووسیت ها در تخمدان شروع به رشد کرده و پس از تقریبا 5 - 4 روز اولاسیون انجام گرفته و مدت کوتاهی بعد از ان هم جفت گیري و انتقال اسپرم صورت می گیرد . تقریبا 40 - 44 ساعت پس از زمان جفتگیري چند ساعت بعدازظهر اولین تخم را می گذارد و , برعکس سایر طیور گذاشتن فقط دو تخم از لحاظ ژنتیکی تثبیت شده است و هیچگاه افزایش و کاهش ندارد.
تخم کبوترها حدود 20 گرم وزن و 4 سانتی متر طول و 2.5 سانتی متر پهنا و رنگ سفید دارند . نسبت زرده به وزن تخم با 19درصد بین سایر طیور در کمترین حد است ولی پوسته آهکی با 10 % درصدي اختلافی با دیگر طیور ندارند . لانه سازي با همکاري هر دو جنس 2 - 3 روز قبل از گذاشتن تخم آغاز گشته و حتی پس ازآن نیز ادامه می یابد . پس از 17 - 18 روز جوجه ها از تخم خارج شده و به ندرت هر دو جوجه با هم متولد می گردند . فاصله زمان تولد دو جوجه اغلب12- 24 ساعت است.کبوتردر بین طیور تنها پرنده اي است که جوجه آشیانه نشین دارد سایر ماکیان در موقع تولد کاملاً لخت هستند و حدودا پس از یک هفته پرهایشان جوانه می زند . جوجه ها در حدود 6 هفتگی توسط مادران تغذیه شوند .در 5-4 روز اول تولد غذاي جوجه ها را شیرابه چینه دان تشکیل می دهد. این شیرا به بسیار مغذي بوده و توسط سلولهاي چین خورده چینه دان ترشح می شود .چینه دان در تعدادي از گونه هاي پرندگان خصوصاً در خانواده کبوترها مولد شیر مخصوص چینه دان است و تکثیر سلولهاي مخاطی و کنده شدن و تولید شیر توسط آنها به وسیله هورمون پرولاکتین، صورت گرفته و کنترل می شود این پرندگان شیر ایجاد شده در چینه دان را به دهان بازگردانده و جوجه ها را به وسیله آن غذا می دهند. ساختمان
میکروسکوپیک چینه دان مشابه به ساختمان مري است .
ترشح شیرابه تا 8 روز پس از تولد جوجه ها نیز می تواند ادامه یابد. معمولا از روز پنجم به بعد تغذیه جوجه ها با غذایی که خود پدر و مادر می خورند آغاز می گردد جیره اکثر پرندگان زینتی, به صورت دانه هاي کامل و نه به صورت خوراك کامل پلیت شده می باشد . تغذیه
پرندگان طبق راهنمایی هاي ارائه شد بسیار منطقی می باشد . اما به نظر نمی رسد که تغذیه صرفا عامل عمده اي جهت انتخاب غذا توسط
صاحب پرنده باشد.
استفاده از خوراکهاي کامل پلت, شده با مقاومت صاحبان پرنده روبرو شده و در ضمن همه گونه هاي پرندگام نیز چنین خوراك هایی را براحتی نمی پذیرند . اما با استفاده از پلت هاي اکسترود شده (اکسترودینگ) و افزودنیها که پرنده را با استفاده از خوراك کامل تشویق کند مشخص نشده است.
دوره نگهداري کبوتران پرورشی به طور متوسط 5 سال بوده و معمولا در سالهاي دوم و سوم بیشترین تولید را داشته که از سال پنجم در حد چشمگیري کاهش می یابد. از یک جفت کبوتر, حداقل 12 قطعه کبوتر جوان در سال به وجود آید. تولید 15-12 قطعه جوجه, را مناسب و بین 16-20 قطعه را جزو بسیار خوب به شمار می آورند.
موفقیت در این امر بستگی به تعداد تخم گذاشته شده جوجه هاي متولد شده و سرزندگی و سلامت جوجه ها دارد.
و بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است. اکثر گونه هاي غیر اهلی که در مناطق معتدل سرد سیر زندگی می کنند. داراي سیکل تولید مثل
سالیانه هستند. در حالی که گونه هایی که با آب و هواي گرمسیري و صحرائی عادت پیدا کرده اند ممکن است داراي سیکل هاي تولید
مثل ,کمتر از یک سال با فواصل شش ماه باشند . و یا زمانی که شرایط مطلوبی فراهم است جفت گیري انجام می دهند که اصولا به این
نژاد فرصت طلب می گویند.
معمولا کبوترها در هر فاز فعال تخمگذاري دو عدد تخم می گذارند و در هر سال داراي هشت فاز فعال تخمگذاري می باشند . فاصله بین فازهاي فعال تخمگذاري در پاییز و زمستان تقریبا 45 45 روز و در بهار و اوایل تابستان 32-30 می باشد . در کبوتر سیکل تخمک گذاري رها سازي تخمک و میزان تخمگذاري موفق در بین کبوترها 40 تا 44 ساعت گزارش شده است.
تولک رفتن
تولک رفتن از نظر ظاهري همراه با پرریزي و جایگزینی پرها و آغاز سیرقهقراي ارگان هاي تولید مثلی و قطع تخمگذاري می باشد. در گونه
هاي غیر اهلی پریزي قبل از جفت گیري ممکن است قبل از آغاز فصل جفت گیري اتفاق افتد در حالی که پریزي پس از جفت گیري بین
پایان فصل تولید مثل و آغاز پائیز یا مهاجرت پائیزه اتفاق می افتد تاکنون مکانیزم فیزیولوژي که باعث پریزي می شوند شناخته نشده اند.
به هر حال در این پدیده غده هیپوفیز ،تیروئید، تخمدان و فوق کلیه به عنوان واسطه عمل می کنند.
رفتار کرچی و لانه گزینی
رفتار کرچی عبارت است از: خاتمه تولید تخم، خوابیدن بر روي تخمها و مراقبت از جوجه هاي جوان می باشد.
درصد باروري 96- 85 درصد و میزان جوجه درآوري 85- 80 درصد است رفتار خوابیدن روي تخم در کبوتر موجب تحریک رشد و توسعه کیسه چینه دان می گردد به نظر می رسد که رشد و تزایداین غده تحت کنترل مستقیم پرولاکتین باشد تصور می شود که در قمري تولید استروژن، آندروژن که با ترشح FSH تحریک می شود موجب رفتار لانه سازي در جنس ماده می گردد در مقابل آغاز فعالیت لانه سازي در جنس نر بستگی به شرایط هورمونی و رفتار جنسی ماده دارد. در پرندگان رفتار لانه سازي به طور وسیعی در تخمک گذاري مرتبط می باشد 100 % از تخمک گذاري 24 ساعت پس از رفتار لانه سازي و 99 % لانه سازي قبل از تخمک گذاري انجام می شود با این
60 % از تخمک گذاري پس از یک سیکل تخمگذاري انجام می شود .تخمهاي شکسته ناشی از مبارزات بر سر لانه نیز در – حال تنها 95 حدود 6 درصد برآورد می گردد . تلفات در بین جوجه ها تقریبا 9% و گاهی بیشتر می باشد . براي افزایش راندمان تخمگذاري تعدادي از کبوتران را فقط مخصوص گذاشتن تخم انتخاب می کنند . بدین ترتیب که پس از گذشت 10 روز از تاریخ تخمگذاري تخمها را از زیر کبوتران برداشته ودر نتیجه پرنده در عرض 2-1
1 هفته مجددا تخم خواهد گذاشت با این روش می توان تا 60 درصدبه راندمان تخمگذاري افزود.
در ایتالیا به مجرد تخمهاي گذاشته شده جمع آوري می گردد, درچنین متدي تخمها را به طور متوسط از 15 عدد در سال به 47 عدد فزونی می بخشد.
تخمهاي برداشته شده را یا به کمک ماشین جوجه کشی به جوجه تبدیل کرده و تحویل کبوترهاي مادر که در همان روز جوجه هایشان متولد شده می دهند و یا هر تخم را به عنوان تخم سوم زیر کبوترهاي دیگر می گذارند هم سن بودن این سه تخم کاملا ضروري است
کبوترها قادرند تا سه نوزاد را نگهداري کنند ولی اکثرا از عهده تغذیه و رسیدگی 4 جوجه عاجزند و فشار کاري زیادي را باید تحمل کنند .
36 درجه سانتی گراد و رطوبت بیشتري نیاز است . /1 – 36/ در جوجه کشی مصنوعی کبوترهانسبت به مرغها به درجه حرارت کمتر 7 رکوردهاي نمودارهاي فوق واقعی هستند و از یک گیرنده حساسی که در جلوي سینی حاوي تخمهاي کبوتر قرار داده شده بود به دست آمده اند هر سی دقیقه سینی به اندازه 90 درجه به سمت جلو و عقب چرخانده می شود به طوري که در دوره نیم ساعته بعدي گیرنده
حساسی قبل از اینکه بر روي تخمها قرار بگیرند در معرض جریان هوا قرار می گیرند و سپس بر روي آنها قرار می گیرند. پس از عبور از
1فارینهات افزایش پیدا می کند . / روي تخم مرغهاي تازه درجه حرارت هوا زیاد نمی شود ولی در تخمهاي نزدیک جوجه کشی دما 75 تفاوتهاي گوناگونی در درجه حرارت مطلوب وجود دارد که شامل حرارت داخل بدن پرنده بالغ ، اندازه تخمها و تناسب آنها با بدن پرنده ، خلل و فرج پوسته و طول دوره جوجه کشی می باشد.
تولید تخم زیادتر زودرس چون به تولید بیشتر تخم منتج می گردد . عبا رتند از:
1-طول عمر و قدرت مقاومت بیشتر
2-تولید تخم حتی در زمان تولک
3-باروري مناسب و کاهش تلفات زمان جنینی
4-روحیه آرام ، وزن زیاد بدن در صورتی که تولید گوشت هدف باشد. بدن فشرده با عضلاتی بیشتر به عبارتی گوشت بیشتر.
تهیه و تنظیم : مجید عزیززاده
ماشین جوجه كشی خانگی و صنعتی (نفيس مهر ماسوله) 
عوامل شکست در واکسیناسیون