ماکی یا مُرغ (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) یکی از ماکیان‌سانان است. مرغ خانگی نر خروس نامیده می‌شود.

ماکیان پرنده‌ای است از خانوادهٔ قرقاولان (Phasianidae)یا سیخک داران، زیرردهٔ نومرغان، از راستهٔ ماکیان‌سانان ‎(Galliformes)‏.

گفته می‌شود که همه نژادهای ماکیان از چهار نوع وحشی زیر پدید آمده‌اند.

* گالوس-گالوس

مثل مرغ جنگلی قرمز

* گالوس – لافایتی

مثل مرغ جنگلی سیلان

* گالوس سونراتی

مثل مرغ جنگلی خاکستری

* گالوس – واریوس

مثل مرغ جنگلی آبی و سبز

یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ خانگی، بیش از ۱۰,۰۰۰ سال پیش در ویتنام صورت گرفته‌است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده‌است سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن پنجم پیش از میلاد به یونان راه یافت مرغ از دوران سلسله هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتموس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می‌گذارد، بعنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده‌است اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.

تحقیقات ژنتیک حاکی از آن است که نیای مرغ خانگی، خروس جنگلی قرمز و خاکستری(G.sonnerati) است. گرچه نسلی دورگه‌ای که حاصل این دو نژاد باشد در اکثر مواقع نازا و عقیم می‌باشد، اما ژن عامل پوست زرد در مرغ در خروس جنگلی قرمز(نزدیکترین خویشاوند مرغ) نبوده و به احتمال بسیار زیاد این ژن از گونهٔ خاکستری به میراث گرفته شده‌است

تقسیم بندی نژادهای مرغ

نژادهای مرغ از لحاظ تقسیم بندی به پنج گروه زیر تقسیم می‌شوند:

1. نژادهای آمریکایی

2. نژادهای انگلیسی

3. نژادهای آسیایی

4. نژادهای مدیترانه‌ای

5. نژادهای متفرقه

نژادهای آمریکایی

این نژادها بوسیله پرورش دهندگان آمریکایی بمنظور تهیه تخم وگوشت پرورش وتوسعه داده شده‌اند. نژادها وانواع مرغان این طبقه معمولاً دارای خصوصیات مشابهی هستند. برای مثال عموماً دارای پوست زردی می‌باشند، ساق پای شان پر ندارد، لاله گوش شان قرمز بوده وپوست تخم شان قهوه‌ای رنگ است. به استثنای نژاد لامونا Lamona که رنگ پوست تخمش سفید است. این نژادها از جفتگیری نژادهای کوچک مدیترانه‌ای و نژادهای بزرگ آسیایی که از آسیا ومدیترانه به آمریکا برده شده‌است بوجود آمده‌اند. این نژادها از نظر اندازه حد متوسط نژادهای مدیترانه‌ای وآسیایی می‌باشند. بلوغ جنسی در آن‌ها سریع تر از نژادهای سنگین است ولی به سرعت بلوغ جنسی در نژادهای مدیترانه‌ای نیست. حس مادری در آن‌ها زیاد است وپس از بلوغ بزودی چربی گرفته وچاق می‌شوند. نژادهای مهم این گروه عبارتند از : پلیموت روک Plymouth Rocks ویندوت Wyandottes رد آیلند رد Rhode Island Reds نیوهمشایر New Hampshire دومینیک Dominique جاوا Java چنسلر Chantceler لامونا Lamana جرسی Jersey دلاویر Delaware

نژادهای انگلیسی

منشا تمامی این نژادها جزیره انگلیس وبرخی مستعمرات آن نظیر استرالیااست واغلب نژادهای خوب گوشتی دنیا در این دسته طبقه بندی می‌شوند. رنگ پوست تمام این نژادها بجر کورنیش، سفید ولاله گوش قرمز رنگ می‌باشد.بجر رد کاپ و دور کینگ پوست تخم مرغ بقیه قهوه‌ای می‌باشد. بمناسبت سفید بودن گوشت مطلوب بازار نیستند. از نظر تولید گوشت نژاد کورنیش بمناسبت پوست زرد وخواص دیگر مورد توجه فراوانی قرار گرفته‌است. اما این نژاد از نظر تخمگذاری بسیار ضعیف است ولی کیفیت وکمیت عالی گوشت این کاستی را جبران می‌کند، بخصوص رشد سینه در این نژاد بسیار خوب است. در این دسته شش نژاد مهم طبقه‌بندی شده‌اند که عبارتند از:

1. سوسکس Sussex

2. ارپینگتون Orpington

3. کورنیش Cornish

4. دور کینگ Dorking

5. استرالوپ Australop

6. رد کپ Red Cap

7. رز کامب Rose Camb

نژادهای آسیایی

منشا این گروه از ماکیان، قاره آسیا بوده‌است و امروزه از نظر اقتصادی زیاد مهم به‌شمار نمی‌روند ولی این دسته از مرغ‌ها را می‌توان مبدا نژادهای دیگر دانست زیر خون این نژادها در نژادهای آمریکایی وانگلیسی دیده می‌شود. در قرن نوزدهم این نژادها از چین وهندوستان به انگلستان وسایر کشورها برده شد ودر آمریکا بخصوص مورد توجه زیادی قرار گرفت. آیمیخته گری بین این نژادها و نژاد مرغ‌های دسته مدیترانه‌ای سبب بوجود امدن تعدادی از نژادهای جدید شده‌است. از نظر تولید گوشت، خوب ولی سرعت رشد کم وبلوغ دیر دارند وبمناسبت سنگینی وزن اغلب قادر به پرواز نیستند. ساق پا معمولاً دارای پر می‌باشد واین یکی از مشخصه‌های بارز آنان است. رنگ تخم مرغ قهوه‌ای است. مهم‌ترین نژادهای این گروه عبارتند از:

1. براهما Brahmas

2. کوشین Cochins

3. لانگشان Langshan

نژادهای مدیترانه‌ای

منشا این نژادها اطراف دریای مدیترانه می‌باشد. بطور کلی شش نژاد در این طبقه‌بندی قرار دارند. در تمام این نژادها، پاها بدون پر، لاله گوش سفید یا کرم رنگ، تاج نسبتاً بزرگ است و به‌جز نژاد مینورکا بقیه نژادها دارای بدن کوچک و ریز هستند. بلوغ در آن‌ها سریع، از نظر ظاهر بسیار فعال و زرنگ می‌باشند و دیر کرچ می‌شوند. تخم مرغ آن‌ها دارای پوسته سفید است. از نظر تولید تخم مرغ بهتر از نژادهای دیگر می‌باشند. برای تولید تخم مرغ به غذای کمتری نیاز دارند از این رو نگهداری آن‌ها برای تولید تخم مرغ بصرفه می‌باشد. از نظر تولید گوشت ضعیف می‌باشند. همانطور که گفته شد در این گروه شش نژاد وجود دارند که برخی از آن‌ها جزو بهترین نژادهای تخمی دنیا بشمار می‌روند.

1. لگهورن Leghorn

2. مینورکا Minorca

3. آنکونا Ancona

4. آندلسی آبی Blue Andalusian

5. سیاه اسپانیایی صورت سفید White faced Black Spanish

6. باترکاپ Butter cup

نژادهای متفرقه

علاوه بر نژادهای فوق تعداد زیادی نژادهای دیگر در دنیا وجود دارد که به اهمیت نژادهای مذکور نیست از این رو بخوبی مورد مطالعه قرار نگرفته واستاندارد نشده‌است. این نژادها بطور خلاصه عبارتند از:

1. نژاد لهستانی Polish class

2. نژاد هلندی Holland class

3. بادو Badu

4. جنگجوی هلندی Dutch Bantams

5. جنگجوی قدیمی هلندی Old Dutch bantams

6. بریدا Barida

7. کرونینگر میوون Groninger Meeuwen

8. نژاد بلژیکی Belgian class

9. کامپین Campines

10. براکل Brakal

11. اوربرگ بلژیکی Belgian Everberg

12. یوسل بلژیکی Belgian Uccle

13. گروبی بلژیکی Belgian Grubbe

14. جنگجوی بلژیکی آنتی ورپ Antiwerp Belgian Bantam

15. فامینی Famenne

16. هیروی Herve

17. تورناسیس Tournaisis

18. نژاد هامبورگ Hamburg class

19. نژاد روسی Russia class

20. اورلوف Orlofe

21. قفقازی Caucasian

22. یورلوور Yurlower

23. نژادهای آلمانی German class

24. اوگس بورگر Augsburger

25. راین لاندر Rhienlander

26. جنگجوی روهلر Ruhlaer Bantam

27. ورویرک Vorwerk

28. وست فالیان Westphalian

29. نژادهای فرانسوی French class

30. هودان Houdan

31. فاورول Faverolles

32. لافلیچ Laflech

33. کریوی کور Crevecoeurs

34. بریسی Bresse

35. گاتی نز Gatinaise

36. درنتس Drents

37. لیموزین Limousin

38. استیرس Estaires

39. مانتس Mantes

40. مارانز Marans

41. نژادهای شرقی Oriental class

42. سوماترا Sumatra

43. یوکوهاما Yokohama

44. آیام بیکی سار Ayam Bekisar

45. شامو Shamo

46. شو کوکو Shokoku

47. یاماتو Yamato

48. اوناگادوری Onagadori

49. نژادهای جنگی Game or Bantam class

50. لاری Lari

51. جنگجوی انگلیسی English Game

52. جنگجوی هندی Indian Game

53. جنگجوی ژاپنی Japanese bantam

54. نژادهای زینتیOrnamental class

55. بارنولدر Barnevelder

56. فریزل Frizzle

57. ابریشمی Silkie

58. گردن لخت Naked Neck

59. لهستانی polish

60. سلطان Sultan

61. فینیکس Phoenix

62. سوماترا Sumatra

63. پکنی Pikines

64. نازکازاکی Nagazaki

65. گل باقالی

66. آراکانا

67. نانکین